عەلی جمال
لەم کاتەی ئێستادا لە کۆمەڵگەی کوردی هەنگاونان بەرەو
متمانەپێنەکردن بە ڕۆژنامە زۆر زۆر زیادی کردوە ئەمەش دوای ئەوەی سۆشیال میدیا خۆی خزانۆتە ناو هەموو جومگەکانی ژیانی ناو تاکی کوردی کارێکی وەهای کردوە کە ڕۆژنامە بەقۆناخێکی زۆر سەختدا تێدەپەڕێ و کەمبونەوەی خوێنەر و پشت نەبەست بەو هەواڵ و بڵاوکراوانەی کە بڵاودەکرێتەوە ئەمەش هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو جیاوازیە ی کەلە بڵاوکردنەوەی هەواڵ دا بەدی دەکرێت کە هەر لایەنەو بەشێوازێک باس لە شێوازی ئەو ڕووداوانەدەکات کە ڕوودەدەن .
لێرەوە قەیرانی متمانە، یان بۆشایی متمانەی میدیا، وەک وەڵامێک بۆ زیادبوونی ژمارەی پەیامەکانی میدیا، کە لەلایەن ژمارەیەکی زۆر لە دەزگاکانی ڕاگەیاندنەوە پەخش دەکرا، و زیادبوونی ڕێژەی مادەی میدیایی وێرانکەر (لە ڕووی سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئەخلاقییەوە) سەریهەڵدا، کە بەدوایدا دەگەڕێت بۆ ئەوەی سەرنجی بینەرێکی گەورەتر ڕابکێشێت.
قەیرانی متمانەپێکراوی پەیوەندییەکان، لە کۆتایی پەنجاکانی سەدەی ڕابردووەوە، لەم پرسیارانەی خوارەوەدا کورتکرایەوە:
ئێمە باوەڕمان بە چی هەیە؟ لە زۆر دیدگا و دیدگاکان کامیان ڕاستە؟ ئایا ئەم بڵاوبوونەوەی زانیارییە بەرفراوانە یارمەتیدەرمانە بۆ ئەوەی ژیانێکی باشتر بژین و کارلێکی ئەرێنیتر بەرامبەر بەوانی تر بکەین؟ وە باشتر گرنگی بە جیهانی دەوروبەرمان بدەین، و وامان لێبکات گەشە بکەین، و پێبگەین، کەمتر بێزار بین؟
ئه وه ی مه ترسی ئه وانه زیاتر ده کات، که ئامرازی په یوه ندی و ڕاگه یاندن ڕه نگه وامان لێ بکات بژین، له که ش و هه وایه کی خه ون، هیوا، یان چاوه ڕوانی بۆ باشترین و ڕه نگه زۆربه ی چاوه ڕوانییه کانی به دی نه بێت، بۆیه ش شۆرشێک ئه زموونی ده که ین لە بێزاری و نائومێدی وێرانکەر، یان وامان لێدەکات لە جیهانێکی وەهم و دروشمی درۆدا بژین ئێمە بڕیار لەسەر ڕاستییەک دەدەین: ئەوەی کە پێشکەشمان کرا ناڕاستگۆیانە و ناڕاستەقینە و جێی متمانە نەبوون.
ئەم تەقینەوەی پەیوەندییە وایکرد بەشێک لە هەستیارترین کەسەکان بکشێنەوە و ڕەتیبکەنەوە مامەڵە لەگەڵ میدیاکان بکەن. بۆیان دەرکەوت کە ڕەنگە نەزانی بەختەوەری بێت، باشترە لە ساختەکردنی هۆشیاری کۆمەڵایەتی و سیاسی.
ئەوەی ئەوان کردیان زۆر قورسە بۆ ئەوانی تر، ئێمە ناتوانین لە ڕووی جەستەییەوە لەم تەقینەوەی پەیوەندیکردنە ڕزگارمان بێت، بەڵکو دەبێت فێربین لەگەڵیدا بژین، بە زیرەکی و زیرەکی، ئەگینا ئێمە و منداڵەکانمان تووشی کەوتنێکی ڕاستەوخۆی فیکری و شارستانی دەبین.
گرنگیی ئیعتباری ئامرازەکانی پەیوەندیکردن دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کاتێک جەماوەری خوێنەر، گوێگر، یان بینەر وەک دامەزراوەیەکی کۆمەڵگا متمانەیان پێناکەن و ڕێزیان لێناگرن و بەهایان پێنادەن، و بەو زانیاریانەی کە پێشکەشی دەکەن ڕازی نین ، بەو باوەڕەی کە دەسڕدرێنەوە، شێوێنراون، یان دەستکاری کراون، پەنا دەبەنە بۆ سەرچاوەی زانیاری تر، نافەرمی، پرسیار لە هاوڕێ و دراوسێکان دەکەن، و هەندێک سەرچاوەی نابابەتی، و لەوە خراپتر، لەوانەیە زانیاری لە خۆیانەوە دروست بکەن خەیاڵ، کە شتێکە زۆر ڕوودەدات، لە کاتی شەڕ یان قەیرانەکاندا، و کاتێک سانسۆر بەسەر ئامرازەکانی پەیوەندیکردن و بڵاوکردنەوەی هەواڵەکاندا دەسەپێندرێت . هه ڕوه ها له و وڵاتانه ی که حکوومه ته کان ئامرازه کانی په یوه ندی کۆنتڕۆڵ ده که ن و سه ڕچاوه کانی هه واڵ ئاراسته ده که ن، کۆنتڕۆڵیان ده که ن، بۆیه ده نگۆ و چرپه و قسه و زۆر زۆرن و چاپه مه نی نهێنی چالاک ده بێت.
بەڵام چۆن دەتوانیت ڕووبەڕووی ئەوە ببیتەوە؟
شارەزایانی بواری ڕاگەیاندن و پەیوەندییەکان، شارەزایانی پەیوەندییە گشتییەکان، و هەڵمەتی بانگەشەی ڕاگەیاندن دەڵێن، وەسفکردنی چارەسەرەکە زۆر ئاسانە بەڵام بەدیهێنانی زۆر قورسە. دەبێ خەڵک ڕازی بن کە ڕۆژنامەکە ئەو ڕاستییەکەی پێدەبەخشێت، و هیچی تر، و دەبێ قەناعەتیان پێبکرێت، بە هەمان شێوە، کە لە هەندێک حاڵەتدا، رۆژنامە ناتوانێت هەموو ڕاستییەکان ڕابگەیەنێت، بەهۆی کاریگەرییەکانی لەسەر کاروباری دەرەوە.
پەیوەندی میدیا و پەیوەندی لەگەڵ ئەوانەی سەرەوە تۆکمەیە، بەو پێیەی کە ئامراز و ئامرازێکە کە دەتوانێت متمانە و متمانە لە نێوان خەڵک و رۆژنامەدا دروست بکات، هەروەها ڕەنگە ببێتە هۆی دروستکردنی کەلێنی متمانە و قەیرانی متمانە لە نێوان خەڵک و رۆژنامەدا قەیرانی متمانە، و هەورەکانی گومان کە دەوری ئەو شتانە دەدەن کە لەلایەن بەرپرسانەوە دەردەچن.
هیچ شتێک زیاتر بێزار ناکات ئەوانەی دەسەڵات و کاریگەرییان هەیە لەوە زیاتر هەست بکەن کە بەرکەوتەی تاقیکردنەوەی نیازپاکی و ڕەفتاری باش دەبن، لە ڕێگەی ئەوەی ڕۆژنامەکان دەینووسن و ئەوەی کە باقی میدیاکان پەخشیان دەکەن.
دەیان ساڵی ڕابردوو شایەتی زیادبوونی گرنگیدان بە پرسی ئیعتبار، لە ئەنجامی داڕمانی متمانە بە ئامرازەکانی پەیوەندیکردن، کە لەو کاتەدا بە قەیرانی ئیعتبارکردن ناودەبرا، کە درێژبووەوە و پەرەی سەند و بوو بە داڕمانی متمانە لە هەموو دامودەزگاکانی کۆمەڵگادا.
ئەوان بەرەنگاری گۆڕانکاری دەبنەوە و دۆخی ئێستا دەپارێزن.
بەگشتی گرنگی بە ڕووماڵکردنی ڕووداوەکانی ئێستا، لە بابەتە ڕووکەش و ورووژێنەرەکاندا دەدات، زیاتر لە گرنگیدان بە بابەتە گرنگەکان. کات بەسەربردن لە ماددەیەکدا پێشکەش دەکرێت کە ناوەڕۆکی تێدا نییە و بەهای هونەری نییە.
هەڕەشە لە ئەخلاقی گشتی دەکات.
بە شێوەیەکی ناڕەوا ژیانی تایبەتی تاکەکان پێشێل دەکات و کەرامەتیان دابەزێنێت و ئەو سەختییەی کە ڕووبەڕووی بەشێک لە تۆمەتبارەکان دەبێتەوە لە بەدەستهێنانی دادگایییەکی دادپەروەرانە بەهۆی بڵاوکردنەوە تەنیا لایەنێکی ئەم کێشەیە.
تاکەکانی یەک چینی کۆمەڵایەتی و ئابووری زاڵن و لە ئەنجامدا بازاڕی زانیاری کراوە و ئازاد لە مەترسیدایە.
· ئایدۆلۆژیایەک دادەمەزرێنێت کە باوەڕی بە سەرکەوتنی دەستبەجێ هەیە، و تاک بەرەو ئەو باوەڕە دەبات کە ئارەزووەکانی بەدی نایەت، و دیموکراسی پێویست نییە.
· بوونی لە گۆڕەپانی ڕووداوەکاندا، کە لە هەواڵەکاندا ڕووماڵی دەکات، هەواڵی زیاتر دروست دەکات.
زۆرجار نادروستە.
بەشدار بوو لە زیادکردنی قەبارەی ئازارە کۆمەڵایەتییەکان، و زیادکردنی دیاردەی هەستی تاک بە نامۆبوون لە کۆمەڵگا، واتە “نامۆبوون”، یان ئەوەی کە تاک لە کۆمەڵگاکەیدایە یان لە ماڵەکەیدایە، لەگەڵ جەستەی خۆیدا، بەڵام دڵ و دەروونەکەی ، لە دۆڵێکی تردا، بە “خەون یان وەهم”ێکەوە.
چۆن متمانەپێکراوی بپێوین؟
چوار پێوەر هەیە بۆ لێکۆڵینەوە لە متمانەپێکردن لە میدیاکاندا، بە گشتی، و ئەوانیش بریتین لە:
- تەرازووی زمانەوانی
بەو مانایەی کە ڕوونی زمانەکە، لە دەربڕینەکەدا، فاکتەری یەکلاکەرەوەیە بۆ دڵسۆزی پەیامی میدیایی، لە کاتێکدا ناڕوونی زمانەکە لە پەیامی میدیایی لە زۆربەی حاڵەتەکاندا نەبوونی متمانە پشتڕاست دەکاتەوە. - قەبارەی ئایدیۆلۆژی
بۆ ئەوەی ڕوانگەی تاکلایەنە باقی ڕەهەندەکان تەمومژاوی نەکات، بۆیە ڕووداوەکە، پرسەکە، یان دیاردەکە ناڕوون دەبێتەوە، بەهۆی نەبوونی باقی ڕەهەندەکان، کە ڕووداوەکە، پرسەکە، یان دیاردەکە ڕوون دەکەنەوە، و ڕوونییەکەی زیاتر دەکەن و متمانەپێکردن. - پێوانەی کەمی زانیاری، یان زانینی بەشەکی
ئەم پێوەرە پەیوەستە بە نەزانینی پەیوەندیکەر، یان نەزانینی ئەو بابەتەی کە لەسەری دەنووسێت، تەنانەت ئەگەر هەواڵێکی بچووکیش بێت. - ساختەکردنی پێوەر
نوێنەرایەتی لایەنی تاوانکاری ڕاستەوخۆ دەکات، لە بنەما بنەڕەتییەکاندا، بۆ لێکۆڵینەوە لە متمانەپێکردن لە میدیای هەر کۆمەڵگایەکدا، و لە هەر جۆرە میدیایەکدا.
2- ئیعتباری ڕۆژنامەگەری واتە
هاوسەنگی لە خستنەڕووی بۆچوون و بۆچوونەکانی دیکە لە کاتی ڕووماڵکردنی گشتگیری ڕۆژنامەوانیدا.
وردبینی لە پێداچوونەوە بە مادەی ڕۆژنامەوانیدا، پێش بڵاوکردنەوەی، بۆ ئەوەی وردبینی ببێتە یەکێک لە تایبەتمەندییە ڕوونەکانی ڕۆژنامەکە.
· ڕوونی بیرۆکە و ڕەوتەکان لە بابەت و پرس و کەس و ڕووداوەکاندا.
گەڕاندنەوەی وتارەکە بۆ سەرچاوەکەی، بە متمانە بەم سەرچاوەیە.
هەوڵدان بۆ دابڕان لە کارکردن بۆ لایەنێکی دیاریکراو و نەگرتنەبەری دیدگای ئەو حزبە و چاوپۆشی نەکردن یان پشتگوێخستنی دیدگاکانی تر.
بۆ شاردنەوە یان نەهێشتنی هیچ زانیارییەک لە خوێنەر.
ڕاستگۆیی و دادپەروەری لە گەیاندنی هەواڵ بۆ خەڵک.
چەندین سەرچاوە.
ڕەچاوکردنی ڕۆژنامەنووس بۆ ویژدانی خۆی.
پێشکەشکردنی حەقیقەت و پشتڕاستکردنەوەی بە نیشاندانی درۆ.
متمانەی خوێنەر بە ڕاستی ئەو قسانەی ڕۆژنامەگەری دەیڵێت و ئەمەش تەنیا لە ڕێگەی ئازادییەوە بەدی دێت. چونکە ئەستەمە خوێنەر متمانە بە چاپەمەنییەک بکات کە ئازاد نەبێت، تەنانەت ئەگەر چاپەمەنی وڵاتەکەی بێت.
ئیعتباری ڕۆژنامەگەری جۆرێکە لە مامەڵەی پیشەیی و ڕۆشنبیری و ئەخلاقی لەگەڵ مادەی ڕۆژنامەوانی، بەجۆرێک کە هەموو ڕەهەندەکانی بابەتەکە و ئەو ڕەوتانەی لە دەوری وروژێنراو لەخۆدەگرێت، بە شێوەیەکی هاوسەنگ لەسەر بنەمای بەڵگە و بەڵگە، و وردبینی، لە خستنەڕووی بابەتەکان، و جیاکردنەوەیان لە بۆچوونە کەسییەکان، کە پێویستە بە ڕوونی و ڕاشکاوانە و بێلایەنانە ڕابگەیەنرێن کات یان شوێن، لە چوارچێوەی قووڵی و گشتگیریدا، بە لەبەرچاوگرتنی پەیوەندی تایبەت بە گشتی، و بەستنەوەی بەشەکە بە کۆی گشتی، بە مەرجێک ئەم ماددە ڕۆژنامەوانییە ڕەنگدانەوەی ئەولەویەتەکانی بەرژەوەندی گشتی بێت.”
