عەلی جمال
گومانی تێدا نییە کە میدیای ئەمڕۆ بە هۆی ڕۆڵی گرنگ و حاشا هەڵنەگر کە کاریگەری لەسەر زۆر لایەنی ژیانی مرۆڤایەتی بە تایبەتی و کۆمەڵگا مرۆییەکان بە گشتی هەیە، گرنگییەکی زۆری هەیە لە ئەنجامی ئەم ڕۆڵە گرنگە و ئەم کاریگەرییە گەورەیە، میدیا لە دوای دەسەڵاتی جێبەجێکردن و یاسادانان و دادوەرییەوە بە دەسەڵاتی چوارەم ناوزەد کرا.
درەوشانەوەی میدیاکان بە ڕوونی تایبەتمەندییەکانی شۆڕشی میدیایی کە هاوڕێی سەرهەڵدانی شۆڕشی پیشەسازی و داهێنانی تەلەفزیۆن و ڕادیۆ و چاپەمەنی بوو، کە لە ڕیزی بەربڵاوترین و بەهێزترین میدیای کاریگەر لە جیهاندا. بێ گومان میدیا نوێنەرایەتی ئامرازێکی گرنگ دەکات لە پرسی پەیوەندییە جەماوەرییەکاندا، کە شاهیدی فراوانبوونێکی گەورەیە لە بوارەکانیدا، هاوتەریب لەگەڵ شۆڕشی زانیاری و تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو. لەدوای دۆزینەوەی ئەو دەزگا میدیایانە، بۆمان دەردەکەوێت کە ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ بەشدارییان کردووە لە پێکهێنان و دروستکردنی بۆچوون و هەڵوێست و مەیلی تاکەکانی کۆمەڵگا بەرامبەر بە پرسە جۆراوجۆرەکان.
میدیا بەشدارە لە بڵاوکردنەوەی جۆرەها بیرو ئایدۆلۆژیا لە نێو ئەندامانی کۆمەڵگادا. دڵنیایە کە مرۆڤ ڕەنگە بە جۆرێک یان جۆرێکی تر کاریگەری لەسەر بێت و ئەمەش بە شێوەیەکی سروشتی بەشدارە لە گۆڕینی هەڵوێست یان ئاراستەکەی بەرەو پرسێک یان ڕەنگە ببێتە هۆی ئەوەی بیرۆکەیەک وەربگرێت کە لە ڕێگەی میدیاوە بڵاوبووەتەوە. بۆ نموونە میدیاکان لەسەر بابەتەکەی بیرمەندی ئەمریکی ساموێل هەنتینگتۆن، بە ناوی “بەریەککەوتنی شارستانیەتەکان” کە لە ساڵی ١٩٩٣ لە گۆڤاری کاروباری دەرەوە بڵاوکرایەوە، جەنجاڵییەکی گەورەی لێکەوتەوە.
ئەم مشتومڕە بەربڵاوە بووە هۆی سەرهەڵدانی کاردانەوەی تێکەڵاو لە نێوان لایەنگران و نەیارانی بیرۆکەی بابەتەکەدا، کە هەر زوو ئەم وتەیەی لە بەرگی وتارەکە دەرهێنا و هێنایە ناو فەزای کتێبێکەوە کە تیۆری تیۆری وتارەکە لەناو خۆیدا هەڵدەگرێت پێکدادانی شارستانیەتەکان.
لەم و لەوەوە دەتوانین بڵێین کە میدیا ڕۆڵی نێوەندگیری لە گواستنەوەی زانیاری و بیرۆکە لە نێوان گەلاندا دەبینێت و پەیوەندی نێوان بیرمەندان و دەستڕاگەیشتن بە بیرۆکەی جۆراوجۆر بۆیان زیاد دەکات لە سایەی شۆڕشی میدیا و زانیاری مۆدێرن، کە بەشدارە لە بنەڕەتدا بۆ دەوڵەمەندکردنی لایەنی فیکری تاکەکان، جگە لە پێداچوونەوە و ڕەخنەگرتن لەو بیرۆکانەی کە لە ڕێگەی میدیاوە دەگەن جا نەرێنی بێت یان ئەرێنی. هه ڕوه ها له ڕێگه ی ئه م ڕه خنه و پێداچوونه وه به بیرۆکه وه یارمه تی ده دات له دروستکردنی که ناڵه کانی په یوه ندی و دیالۆگ سه باره ت به هه موو ئه و بیرۆکانه ی له جیهاندا خراوه ته ڕوو.
ئەوەش زانراوە کە کۆمەڵگا مرۆییەکان لە یەک حاڵەتدا نامێننەوە، بەڵکو لەگەڵ گۆڕانی بارودۆخ و ژینگەی دەوروبەر دەگۆڕدرێن و میدیاش ڕۆڵێکی کاریگەر دەگێڕێت لە پرۆسەی گۆڕانکاری و گەشەسەندنی کۆمەڵایەتی بۆ ئەندامانی کۆمەڵگا. چونکە بە هاوبەشێکی ڕاستەقینە و گرنگ لە پرۆسەی پەروەردەدا دادەنرێت. بڵاوکردنەوەی ڕۆشنبیری و گەیاندنی زانیاری بۆ هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگا ئەرکێکە کە بە میدیاکان سپێردراوە بە بەکارهێنانی ئامرازی مۆدێرن و پێشکەوتوو لە خزمەتکردنی پەروەردە لە کۆمەڵگا و ڕێنماییکردنی نەوەکانی داهاتوو بە ئاراستەیەکی دروستدا.
زیادەڕەوی نییە ئەگەر بڵێین میدیای مۆدێرن ئەمڕۆ دەروازەیەک پێکدەهێنێت کە بڕێکی زۆر زانیاری لە ڕێگەیەوە دەڕژێت کە کاریگەری لەسەر مرۆڤەکان دەبێت و لە هەموو بەشەکانی جیهانەوە زانیارییان بۆ دابین دەکات. لەبەر ڕۆشنایی بوونی میدیای مۆدێرن و پێشکەوتوو، هیچ ڕووداوێکی جیهانی لە خەڵک ناشاردرێتەوە، ئەمڕۆ توانای ئەوەیان هەیە بەدواداچوون بۆ ڕووداوە جیهانییەکان بکەن کە لە ماوەی چەند خولەکێکدا، ئەگەر چرکەیەک نەبێت، دەگاتە ملیۆنان کەس.
تەنانەت ڕووداو و وردەکارییەکانی زۆربەی شەڕەکانی ئەم دواییە لە سەردەمی مۆدێرنماندا چیتر لە تاکەکانی جیهان ناشاردرێنەوە، میدیاکانی ئەمڕۆ هەنگاو بە هەنگاو وردەکارییەکانی شەڕەکان لەو پریشکەوە پەیڕەو دەکەن کە شەڕەکە دەستپێدەکات تا دوا موشەک.
لەم ڕووماڵە ڕاستەوخۆ و خێرای میدیاییانەی ڕووداو و پێشهاتەکانی شەڕەکە، بە شەڕەکانی ئەم دواییەی هاوچەرخ ناودەبرا “جەنگی تەلەفزیۆنی” باشترین نموونەی ئەمەش شەڕی داگیرکاری عێراق و شەڕی دەستدرێژیی ئیسرائیلە بۆ سەر لوبنان لەلایەن میدیاوە بە بچووکترین وردەکارییەکانی شەڕەکە گواسترانەوە بۆ جیهان.
لە ڕێگەی کاریگەریی میدیا لەسەر تاک لە کۆمەڵگا مرۆییەکاندا، ڕەوتێک سەریهەڵدا بۆ لێکۆڵینەوە لەم کاریگەرییە گرنگە، کە بە توێژینەوەی بیروڕای گشتی ناسراوە. ئەم جۆرە لێکۆڵینەوەیە بووەتە بوارێکی گرنگیدان بە زانستە سیاسییەکان کە هەمیشە لە زیادبووندایە و ئەم توێژینەوەیانە لە ئێستادا پێشکەوتنی گەورەیان بەدەستهێناوە.
زۆرێک لە وڵاتانی تازەپێگەیشتووی ئەمڕۆ پارەیەکی زۆر خەرج دەکەن بۆ ئەوەی لە ڕێگەی دەزگا حکومییەکانیان، پارتەکانیان، زانکۆکانیان، یان ئۆرگانەکانی دیکەوە بزانن، ئەم بەرژەوەندییە بێگومان دەگەڕێتەوە بۆ قەناعەت و قەناعەتی وڵاتان و حکومەتەکان کە ڕای گشتی بە یەکێکیان دادەنرێت هۆکارە بنەڕەتییەکانی داڕشتنی سیاسەتی حکومەت و کاریگەریکردن لەسەری.
میدیا لە دونیای سیاسەتدا جێگەیەکی گرنگ داگیر دەکات. وەک چۆن توخمێکی کاریگەر لە زۆرێک لەو پرسانەدا پێکدەهێنێت کە سیاسەت و میدیا لێی کۆدەبنەوە. لە زۆرێک لە پرۆسە سیاسییەکانی ئەمڕۆدا، میدیاکان بەشدارییەکی زۆریان لە سەرکەوتنەکانیاندا هەیە. سەرکەوتنی هەر پرۆسەیەکی سیاسی هەمیشە پەیوەستە بە بەدەستهێنانی پشتیوانی لە ڕای گشتی و لێرەدا ڕەنگە پەنا بۆ دامەزراندنی میدیا لە ڕووی سیاسییەوە ببرێت بۆ ئەوەی گۆڕانکاریی خوازراو لە ڕوانگەی جەماوەردا بهێنێتە ئاراوە.
بۆیە بەکارهێنانی پەیوەندی سیاسی بۆ کاریگەری لەسەر جەماوەری ڕای گشتی لە هەر کۆمەڵگەیەکدا وامان لێدەکات سەرنج بدەین کە جۆرێک لە پەیوەندی سیاسی بەشێوەیەکی کاریگەر کاریگەری لەسەر توێژێکی ڕای گشتی هەیە، کە بە (ڕیکلامی سیاسی) ناسراوە فاکتەری جەوهەرییە کە ناتوانرێت چاوپۆشی لێبکرێت یان دەستبەرداری بکرێت لە پرۆسەی سیاسیدا، وەک: هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی لە کۆمەڵگا دیموکراسیەکاندا.
توێژەری ئەمریکی لیندا کید ڕیکلامی سیاسی بەو پرۆسەی پەیوەندییە پێناسە دەکات کە تیایدا سەرچاوە باجێک دەدات بۆ ئەو دەرفەتەی کە پێدەدرێت لە دەزگایەکی ڕاگەیاندن کە تێیدا پەیامی سیاسی بە ئامانجێکی دیاریکراو و مەبەستدارەوە پێشکەش بە جەماوەر دەکات بە مەبەستی کاریگەری لەسەر هەڵوێستەکانیان، بیرکردنەوەکان، و ڕەفتارەکان.
بۆنە سیاسییەکان، بە تایبەت بۆنەی هەڵبژاردن، پڕن لە جەماوەری بەکارهێنانی ڕیکلامە سیاسییەکان و ئاراستەکردنی بەرەو جەماوەر بە مەبەستی دروستکردنی کاریگەرییەک کە لە ئەنجامدا گۆڕانکاری لە هەڵوێست و هەڵسوکەوتی بیروڕای گشتیدا بەدی دێت ئەمەش بە ڕوونی بۆ ئێمە لە ڕێگەی قۆناغەکانی هەڵبژاردنەوە دیارە لە هەر وڵاتێکدا کە ڕیکلامی سیاسی و پڕوپاگەندەی سیاسی بۆ بەبازاڕکردنی کاندیدەکان بۆ هەڵبژاردن بەکاربهێنرێت بۆ ئەوەی دەنگی خەڵک بەدەستبهێنرێت.
بەڵام سەرەڕای سەرهەڵدانی گرنگی ڕیکلامی سیاسی لە سەردەمی ئێستاماندا، بەڵام لە ڕابردوودا جێگەی سەرنجی بەرچاوی سەرکردە و سیاسەتمەداران نەبووە لە قۆناغێکی پێشوودا ڕیکلامی سیاسی لە ڕێگەی ڕیتۆریک و پۆستەر و… پەیامەکان، بەڵام ئەمڕۆ گرنگییەکی زۆری هەیە لە ئەنجامی گەشەسەندنی تەکنەلۆژیا لە میدیادا کە بووە هۆی هاتنی تەلەفزیۆن.
ئەم ئامێرە بووەتە بابەتێکی گرنگی زۆری سیاسەتمەداران لە توێژینەوەکەدا کە لە گۆڤاری سەردەمی ڕیکلامی ئەمریکیدا بڵاوکراوەتەوە، توێژینەوەکە ئاماژەی بەوە کردووە کە لە کاتی هەڵبژاردنی سیناتۆر و نوێنەرانی کۆنگرێسی ئەمریکا لە ساڵی ١٩٨٦دا، کۆی ئەو پارەیەی بۆ ڕیکلامە تەلەفزیۆنییەکان خەرج کراوە بڕی زیاتر لە ٤٥٠ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی بووە.
ئەگەر ئەمە ئاماژەیە بۆ هەر شتێک، ئەوا ئاماژەیە بۆ هێز و کاریگەریی تەلەفزیۆن لە کاریگەریکردن لەسەر جەماوەری ڕای گشتی بە گەیاندنی ڕیکلامی سیاسی بۆ گەورەترین بینەر زۆربەی توێژینەوەکان پشتڕاستیان کردووەتەوە کە میدیای بینراو لە نێو ئەو ئامرازانەدایە کە زۆرترین پەیڕەوی لێدەکرێت لەنێو خەڵکدا.
پەیوەندی نێوان سیاسەت و میدیا تەنها بەو شتانە سنووردار نییە کە لە سەرەوە باسمان کرد، بەڵکو پەیوەندیی نێوانیان لە زۆر بابەتی هاوبەشدا لە نێوان میدیا و سیاسەتدا بەردەوامە. بێ گومان میدیا ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە پڕۆسەی بەکۆمەڵایەتیکردنی سیاسیدا. میدیا، بە ئامرازە هەمەچەشن و پێشکەوتووەکانییەوە، بە سەرچاوەی پێکهاتنی سیاسی بۆ تاک دادەنرێت، میدیا جۆراوجۆرەکان، لەگەڵ هەموو ئەو ناوەڕۆکە سیاسی و ناسیاسیانەی کە لە چوارچێوەی خۆیاندا هەڵدەگرن، بە جۆرێک یان جۆرێکی تر کاریگەرییان لەسەر پێکهاتنی تاک هەیە ، لە ڕووی سیاسی یان کۆمەڵایەتییەوە.
هەروەها میدیا بەشدارییەکی بەرچاوی هەیە لە پێکهێنان و دەوڵەمەندکردنی کولتوری سیاسی تاکەکان. ئاگادارکردنەوەی تاک لە دوایین بۆچوون و شیکارییەکانی پەیوەست بەو پرسە سیاسیانەی کە لە ئاستی ناوخۆیی و دەرەکیدا وروژێنراون، زۆرجار لە ڕێگەی ڕاپۆرتکردنی میدیاکانەوە دێت کە لەسەر شانۆی سیاسی ڕوودەدەن.
بەم شێوەیە تاک بە شوێنکەوتنی میدیای بینراو و چاپکراو و دەنگی، کۆمەڵێک زانیاری و ڕووداوی سیاسی وەردەگرێت کە کولتووری سیاسی تاک دەبلورین و زانیاری سیاسی زیاد دەکات بە زیادکردنی بەرکەوتنی تاک بەو میدیایەی کە لێیەوە ئەو ژەمە سیاسییە وەردەگرێت کە خۆی بەهێزتر دەکات بیرکردنەوە و کولتووری سیاسی.
بە کورتی: سیاسەت و میدیا لە نزیکەوە لەیەکترەوە گرێدراون. هەردووکیان کاریگەرییەکی قووڵیان لەسەر کۆمەڵگا بەگشتی و لەسەر تاک بەگشتی هەیە. هیچ کامیان ناتوانن بەبێ ئەویتریان لە زۆر بوارە هاوبەشەکاندا بژین چونکە چالاک و کاریگەرن لە کۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا.
