علی جمال
هونەر سەرچاوەی خۆشەویستی و داهێنانی مرۆڤە هەربۆیە سەیری بیرۆکەی هونەر و توانای دامەزراندنی خۆشەویستی مرۆڤ بکەین ئەوا ناتوانیت لە مرۆڤ ،لەهەستەکانی و بیرۆکەکانی جیابکرێتەوە جونکە خۆشەویستی ئەو جوانیەی کە لە سروشت و خۆشەویستی خۆیی و ئەوانی دیکە جیادەکاتەوە هەروەها دەرگایەکە بۆژیان کە بەشداری لە دروست کردنی بەختەوەری دەکات٠
هەرچەندە ڕۆح تەنگ بێت لەگەڵ هونەر دەگاتە خۆشی و جوانی ڕەنگ کە هونەر خۆیی دامەزرێنەری خۆشەویستی مرۆڤەکانە وە زمانی مرۆڤەکانە لەنێوان یەکتردا دەبێتە هۆیی ئاڵوگۆڕی ئاشتیانە لە نێوانیاندا ،هونەر ئامرازێکی مەعریفەیە کە لە کۆنەوە توانیویەتی ببێتە هێزی شارستانیەت و کاراکتەری گەلان هەربۆیە ئەوەمان بۆ دەردەکەویت کە هونەرەکان زاڵبون بەسەر بەربەست و شارستانیەتی یۆنان بۆ فەلسەفە و زانست و توێژینەوە هەروەها شعر و شانۆی لەسەر بنیاد نراوە وە شارستانیەتی فیرعەون بۆ جوانی و نیگارکێشان گۆڕیووە٠
بەو خۆشەویستیەیی کە لەلایەن هونەرەوە دروست بووە جیاوازیە کلتورییەکانی نێوان مرۆڤەکان کاڵ دەکاتەوە چونکە ڕەمزەکانیان دەهەژێنێت تاخاڵی نزیک بوونەوە و تێگەشتن لە مەبەست و ماناکان ئاشکرا دەکات ،عەشقی مرۆڤ بۆ هونەر تادێت قوڵتردەبێت لە دەستکەوت و پێشکەش کراوەکان بەڵکو بەرەو پاڵنەرێکی تەواوتر دەڕوات بۆ تێگەشتن لەوردەکاریەکانی ٠
هونەر بریتیە لەبەرهەم هێنانی بابەتێک کە پێگەی مانەوەی لە دروست کردنی کارێکی دوورو درێژ ی هەبێت کەلە لایەکەوە چێژێکی پۆزەتیڤ بۆ خاوەنەکەی دروست بکات ، عەباس محمود ئەلکەند دەڵێت هونەر لە بنەچەی زماندایە و بریتیە لە خۆشنووس و ڕەنگ لەوانە هونەر بەمانی ڕازاندنەوە و لق و شێوە و شتی تربێت هەموو ئەو شتانەی کە چەندین شێوە و وەسفی هەیە لەوەی کە لە چاودا دەبینرێت یان بە بیرۆکە هەستی پێدەکرێت ٠
پرۆفیسۆر محمد قوتب دەڵێت هونەر لە شێوە جۆراو جۆرەکانیدا هەوڵی مرۆڤە بۆ ئەوەی ئەو ڕێگایە وێنا بکات کەلە هەستی ڕاستیەکانی بوون یان تێگەشتنیان لە ڕاستیەکان کەبەشێوەیەکی جوان و جووڵە وەری دەگرێ ٠
هونەر بەرهەم و داهێنەری مرۆڤە و ڕەنگێکە لەکلتوری مرۆڤدا چونکە گوزارشت لە بابەتێک دەکات نەک پێویستی مرۆڤ بەڵام هەندێک لەزانایان هونەر بە پێویستیەکی ژیان دەزانن بۆ مرۆڤ هەروەک ئاو و خۆراک ٠
هونەر بوارێکی زۆر فراوان و دەوڵەمەندە هەموو سێکتەرەکانی ژیانی مرۆڤی داگیرکردوە وەک وێنە کێشان ،شانۆ ، سینەما ، مۆسیقا ، تەلارسازی و دیزاین ٠٠٠هتد هەموو ئەمانە هونەرن وەک چالاکی مرۆڤ پێناسە دەکرێت و کاری سەرەکی هونەر بریتیە لە پاکردنەوەی ڕۆحی مرۆڤ و بەرز کردنەوەی بۆ بەرزترین ئاستەکانی دەربڕینی جوانکاری٠
لەزۆر بەی کۆمەڵگا کۆنەکاندا ناسنامەی مرۆڤ بە شێوە هونەرییەکان دەربڕینیان دەردەبڕی وە لە کۆمەلگا بچوکەکان هونەر گوزارشتی لەژیان و کلتوری خۆیان کردوە وەک ئاهەنگەکان و سەما و ژیان نامەی باوباپیرانیان لە رەنگ و کلتوریان رەنگی داوەتەوە٠
زۆر کەس لەژیانیاندا هونەریان وەک ئامڕازێک بۆ بەدەست هێنانی یارمەتی لەجیهانی ڕۆحیان بەکارهێناوە بەڵام لە کۆمەڵگا گەورەکان هونەر بۆ پاراستنی بازرگانی و سیاسی و ئاین بەکاردەهێنن٠
جۆرەکانی هونەر زۆرن هەندێک لەوانە لەکۆنەوە هەیە و هەندێک بەم دواییانە دەرکەوتوون و دۆزراونەتەوە وەک هونەری فۆتۆگرافی ،پەیکەرسازی ، تەلارسازی ، وێنەکێشان ، مۆسیقا ، ئەدەب ، سەما ، شانۆ ، فیلم ، هونەری ئەلەکترۆنی ئینتەرنێت هەروەها هەندێک کاری ڕۆژانە هەیە بە هونەر دادەنرێ وەک وێنە کێشان ، چنین و چێشتلێنان ٠
هونەر ڕۆڵیکی گرنگ دەبینێت لە کۆمەلگادا بەهۆی ئەوەی لە هونەرەوە فێری ئارام گرتن و بەرە پێدانی هیز و تواناکان و هەمیشە جەخت کردنەوە لەسەر ڕێگای سەرکەوتن تادەگەیت بەئەمانج وەک چۆن کەسێک بیەوێت فێری ئالەتێکی موسیقی ببێت پێویستی بەڕاهێنان و بەردەوام بوون و ئارام گرتنە تاکو سەرکەوتوبێت کە ئەم هەنگاوانە کاریگەری دەبیت لەسەر تاکی کۆمەڵگا دەبێت کەفێری متمانە بەخۆبوون تاسەرکەوتن لەهەر بوارێکی ژیاندا بێت هەرگیز بێ هیوا نەبێت تا ئەو ئامانجەی هەیەتی بەدی دەهێنێت٠
هونەرمەندی شێوەکاری هۆڵەندی مەندرین وا دەزانێت کە هونەری دەتوانێت ون بێت، چونکە لە بنچینەدا ڕەنگدانەوە و ناهاوسەنگی ژیانە. بەڵام پرسیارەکە لێرەدا ئەوە نییە کە ئایا مرۆڤ هەرگیز بەم هاوسەنگییەی نێوان خۆی و جیهان دەگات، بەڵکو ئایا هونەر تەنیا ئەڵتەرناتیڤێکە بۆ هاوسەنگی لە ژیاندا؟ ڕەنگە هونەر ڕەنگدانەوەی پەیوەندییەکی ئاڵۆزتر بێت لە نێوان مرۆڤ و جیهاندا، پەیوەندیەکە کە کورتکردنەوەی لە یەک ڕستەدا زۆر زەحمەتە.
هونەر مەودایەکی فراوانی پێویستییەکانی مرۆڤ ڕازی دەکات و خوێندنی سەرەتا و بنچینەکانی هونەر ڕێگەت پێدەدات ئەو کردارە دیاری بکەیت کە لە سەرەتای مێژووەوە ژەنیویەتی بەڵام ئایا دەکرێت ئەم کردارە بە نەگۆڕ و نەگۆڕ هەژمار بکرێت؟ ئایا ڕۆڵ و کارکردەکانی هونەر بە هەموو گۆڕان و وەرچەرخانەکانی لە شێوەی کۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا ناگۆڕێت؟
مرۆڤ بەدوای جیهانێکدا دەگەڕێت کە جوان و نزیکتر بێت لە مەنتق و عەقڵ، بۆیە دەکرێت هونەر وەک گوزارشتێک لە ئارەزووە گەورەکەی مرۆڤ بۆ شۆڕش بەسەر ئەو ژیانە سنووردارەدا ببینرێت کە ڕێگە دەدات جارێک پێیدا تێپەڕێت
ئێرنێست فیشەر لە کتێبەکەی خۆیدا باس لەوە دەکات کە هونەر لە ژیانی مرۆڤدا وەک پێویستیەکی بەردەوام بووە و خەریکە تەمەنی هونەری دەبێت لە سەردەمی پێش مێژووەوە هەموو کۆمەڵگاکانی مرۆڤ دوو فاکتەریان هاوبەش کردووە، بوونی شێوە هونەرییەکە – هەرچەندە وێنە سەرەتاییەکان لەسەر دیوارێکی ئەشکەوت – و بوونی فۆرمێک لە ئایین، بە مانای ئەو نەریتانەی کە هیچ ڕوونکردنەوەیەکی جەستەیی بۆی نییە. ئەمە دەریدەخات کە لە یەکەم ساتەکانی بوونی لەسەر ئەم هەسارەیە مرۆڤ چاوی لەوەیە کە دەتوانێت تەنیا لە جوانی یان کەش و هەوایەکدا دەرببڕێت کە لە پێویستی ماددی تێدەپەڕێت.
خەڵک دەچنە سەر شانۆ و فیلمەکان و زۆر گوێ لە مۆسیقا دەگرن و بەردەوام، ئایا ئەمە چێژ و ئاسوودەیی مێشکیان پێ دەبەخشێت؟ ئەگەر وەڵامەکە بەڵی بێت، پرسیاری مانادارتر هەیە کە لێرەدا پرسیار بکرێت. ئایا سەیر نییە کە کەسێک چێژ لە ڕادەستکردنی هەستی خۆی بە خەیاڵەکانی دەربارەی ژیانی تر وەربگرێ؟ ئەگەر خەڵک ئەمە بکەن بۆ دەربازبوون لەژیانیان بۆ ژیانی فراوانتر، پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە بۆچی مرۆڤ لەگەڵ بوونی خۆی ڕوون نییە؟ بۆچی هەمیشە حەزی تەمومژاوی خۆی بۆ تاقیکردنەوەی شێوەکانی تری ژیان دەپارێزێت و بۆچی بەدوای چیرۆکەکاندا دەکەوێت کە دەزانێت جگە لە خەیاڵەکانی نووسەرێک هیچی تر نییە؟
فیشەر وا دەزانێت کە مرۆڤ هەمیشە ئاواتەخوازە لە تەنیا خۆی زیاتر بێت، لە گەڕانە بەردەوامەکەی بۆ کامڵبوون، بەدوای دەرچوون لە سنووری جەستەکەی و ژیانی سنوردارکراوەکەی، بۆ شتێکی فراوانتر و فراوانتر، بۆ کۆلێژێک کە تاکێتی سکانەکەی لە ڕێگادا دەوەستێت. مرۆڤ بەدوای جیهانێکدا دەگەڕێت کە زیاتر یۆتۆپی و جوان و نزیکتر بێت لە مەنتق و عەقڵ، بۆیە دەکرێت هونەر وەک گوزارشتێک لە ئارەزووە زۆرەکەی مرۆڤ ببینرێت بۆ شۆڕش دژی ئەو ژیانە سنوردارەی کە ڕێگە دەدات جارێک پێیدا تێپەڕێت، بە جەستەیەک و یەک تەمەن و یەک ئەزموون مرۆڤ سڵ لەهەوڵی هەراسانکردنی جیهان ناکات و تێیدەگات، ڕەنگە پێشکەوتنی تەکنەلۆجیا هیچ نەبێت جگە لەهەوڵێک بۆ درێژکردنەوەی کۆتایی خۆی بۆ پەراوێزی گەردوون، لەکەشانەکانی دوورەوە تا قوڵایی گەردیلە.
هونەری ڕێگە بە مرۆڤ دەدات کە دوای ئەو پەیوەندی لەگەڵ مرۆڤدا بکات، هونەری ڕووبەڕووی ترسەکانی مرۆڤ دەبێتەوە لە لەناوبردن و ڕێگەی پێدەدات کە لە دوای ئەودا بەندێکی هەتاهەتایی بەجێبهێڵێت و ژیانی کورتەکەی بەربەرەکانی بکات. مێژووی مرۆڤایەتی تەنیا وەخت و جار و جار گۆڕان نییە، بەڵکو دەرئەنجامی پەیوەندی و پێداگرییە لە نێوان نەوەکانی مرۆڤ و شارستانیەتیان باودلێر پێیوایە کە هونەر دەرهێنانێکی هەتاهەتاییە لە نەمریی و کاتی و ئەو هونەرمەندەیە کە ناتوانێت بەسەر ئەم تێپەڕاندنەدا زاڵ بێت
هونەری نەک هەر ڕێگە بە مرۆڤ دەدات کە پەیوەندی لەگەڵ ژیانی دوایدا بکات، بەڵکو ڕێگەی پێدەدات پەیوەندی بە خودی کۆنی خۆیەوە بکات و هەوڵ بدات قووڵتر تێبگات، ڕۆحی مرۆڤ لە ناخی خۆیدا دەهێڵێتەوە کە پێدەچێت تەواو بێت و لە دەرەوەی کات بێت، بەڵکو چاوەڕوانی ساتێکی گونجاو
ئەگەر مرۆڤ توانیبێتی تاکایەتییە سنووردارەکەی دابین بکات، ئەم چێژە لە مانا لادەبوایە، بەڵام مرۆڤ تەنیا دەتوانێت بەردەوام بێت لە ژیان دژی دژەکانی. هەتا مرۆڤ بە هەموو شتێکەوە هەست بە تەواوبوونی خۆی نەکات، ئەوا بەردەوام دەبێت لە هەوڵدان بۆ بەدەستهێنانی ئەزموونی ئەوانی تر، هونەر ئەگەر پیرۆزگای مرۆڤ بێت لە جەستەی تەسکی خۆی و ژیانی میحوەرییەوە، ئامرازێک کە تێیدا تێکەڵ بە کۆی گشتی و هەمووی دەکات و لەگەڵ ئەوانی تر کۆدەبێتەوە
ئەزموون توخمێکی گرنگە بۆ هونەرمەندێک کە ببێتە هونەرمەند و ئەزموونەکە ئازار و یادەوەری دروست دەکات و قووڵایی هونەرمەند پڕ دەکات لە گرژی و ئازار و پاشان هونەرمەند هەموو ئەمانە دەگۆڕێت بۆ دەربڕینێکی جوانکاری ئەرستۆ پێی وایە کە کرداری دراما پاککردنەوەی هەستەکان و تێکشکاندنی ترسە تەماشاکەر هیچ حوکمێکی لەسەر ئەو شتانەی کەدەیبینێت جگەلەئەزموونی خۆی و گونجاندنی لەگەڵ ئەو شتانەی دەیبینێت، هیچ حوکمێکی نییە. ئەو شتەی لە نێو ژیانیدا دەیبینێت سنوردار دەکات یان هەوڵ دەدات ژیانی خۆی لە چوارچێوەی ئەو شتانەی دەیبینێت تێبگات، ئەگەر لەگەڵ کارەکتەرێکی شانۆییدا بگونجێت، ئەوا بە ئەندازەی فەزای کاری هونەری ئازادە٠
فانکشنی هونەر و هۆکارەکانی پێویستی خۆی بە گۆڕینی جیهان و ڕێسا و شێوەکانی کارلێککردن دوورە لە بەرهەمە هەمیشەیی و ڕەقەکانی مرۆڤ و فۆرم و کرداری هونەر لە کۆمەڵگەیەکی چینایەتیدا کە ململانێ و پێکدادانی تێدا دەدرەوشێتەوە زۆر جیاوازە لە شێوەکەی لە کۆمەڵگایەکی سەرەتایی هەر هونەرێک ڕەنگدانەوەی سەردەمی خۆیەتی و بەرهەمی کارلێککردنەکەی لەگەڵ هەلومەرجی بێسنوور و گۆڕاو. هەرچۆنێک بێت لەگەڵ هەموو ئەو ناکۆکی و ناکۆکیانەی کە لە نێوان کۆمەڵگا جیاوازەکاندا هەیە ڕاستییەکی نەگۆڕ و جەوهەرێکی بنچینەیی لەپشت هونەرەوە هەیە کە وا لە سەردەمی مۆدێرن دەکات کارلێک بکات لەگەڵ نوسراوە بەردینەکانی سەر دیوارەکانی ئەشکەوتێکی کۆن٠
ئەو وشانەی کە هەزاران ساڵ پێش ئێستا لە داستانێکدا ئاماژەیان پێکراوە وەک “لە دایک بوون بۆ خۆشەویستی نەک ڕق” بەردەوام دەبن لە کاریگەری مرۆڤ هەتا مرۆڤێک و بەردەوام دەبن لە خستنەڕووی توخمە هاوبەشەکانی مرۆڤ لەسەر هەمەچەشنی و جیاوازیەکانیان یان وەک برێخت دەیبینێت٠
سەرچاوەکان٠
aljazeera.net
www. alroeya.com
