علی جمال
دووان ناکۆک نین لەسەر ئەوەی کە یەک مرۆڤ لەم دونیایەدا نییە کە بۆ چاکسازی و پەرەپێدانی خۆی حەتمی بێت، بە تایبەت کە ئێمە لە جیهانێکدا دەژین کە بە کەڵەکەبوون لە خراپە و زیان و کەموکوڕیەکان داپۆشراون کە لە خودی مرۆڤەوە سەرچاوە دەگرن کە ناتوانێت بێت پاککراوە لەم هەموو پیسیانەی کە نەخۆش دەکات، وەک چۆن ناتوانێت تایبەتمەندی پاکییەکی تەواو و ئارامیی تەواوەتییە، هەر بۆیە بۆمان دەردەکەوێت کە هەریەکەمان دوو دیوی ناوەوەمان هەیە، یەکێکیان ڕووناک و ئەوی دیکەیان تاریکە.لە کۆتاییدا ، کەسایەتی مرۆڤ بەپێی مەیلی بۆ لایەک زیاتر لە لایەکی تر لە قاڵب دەدرێت.
لەم ڕوانگەیەوە مرۆڤ سەرەڕای سەختی ئەرکەکە هەوڵی چاکسازی و پەرەپێدانی خۆی دەدات، یەکەم شت کە لە تاک دەخوازرێت، خاوەنی توانایەکی ڕاستەقینە و بوێرییەکی بەهێزە کە ڕێگەی پێبدات دان بە عەیب و زیانەکانی خۆیدا بنێت، ئەویش ئەوەیە یەکەم هەنگاوی پێویست بەرەو چاکسازی و گەشەپێدانی خۆ، سەرەڕای ئەو ماوەیە جیاوازانەی کە ڕەنگە بۆ ئەنجامدانی ئەو کارە پێویست بێت.لەگەڵ ئەو ئەرکە و بەپێی ئەوەی کەسەکە پێویستی پێیەتی بۆ باشترکردنی خۆی، بابەتەکە پەیوەندی بە پلەی کەموکوڕییەکانیشەوە هەیە و… قەبارەی کەموکوڕی ناوەوە.بۆ ماوەیەکی زیاتر و هەوڵی زیاتر
خودی ئێمە پێویستمان بە چاکسازی بەردەوام و گەشەسەندنی هەمیشەیی هەیە کە مرۆڤ بتوانێت باشترین دەسەڵاتەکانی شاراوە لە ناو خۆیدا دەربهێنێت بۆ ئەوەی بتوانێت کەموکوڕیەکانی خۆی بگونجێنێت و هاوسەنگ بێت لەگەڵ پێداویستی و تەحەددیاتەکانی، هەموو مەرجەکان بۆ پێشکەوتنی مرۆڤایەتییە.
“
شکستی زۆرینەی پلانەکانمان کە بۆ چاکسازی و پەرەپێدانی خۆمان ئامادەی دەکەین، پێویستی بەوەیە سەرلەنوێ بەو فەلسەفەیە بچینەوە کە ئەم پلانانە تێیدا داڕێژراون، ئاواتەخوازی گۆڕانکاریی ئەرێنی و خەونبینین لەسەری شتێکە، هەوڵدان بۆی بە پەرۆش و یەکلاکەرەوە شتێکی ترە.
ئەوەی پێویستمانە ئەگەر بەڕاستی چاکسازییەکی ڕاستەقینە لە خۆماندا بمانەوێت ئەوەیە کە بیرۆکەی کارپێکراو دروست بکەین کە لە خوێندنەوەیەکی قووڵی خۆمانەوە سەرچاوە دەگرن و کەس ناتوانێت ئەوەندەی ئێمە دەیانناسین بیانناسێت.لە کەموکوڕی و کەموکوڕییەکانەوە کە دەتوانرێت دەستکاری بکرێن بۆ ئاسانکاری… پرۆسەی دیاریکردنی گونجاوترین چارەسەر بە شێوەیەکی واقیعی و لۆژیکی، دوور لە دانیشتن لەسەر ئەو ڕەچەتەی پێشنیارکراوی کەسانی دیکە، کە لەگەڵ نەخۆشی و کەموکوڕییەکانی ناو خۆماندا ناگونجێت، بۆیە ئێمە زۆر پێویستمان بە فەلسەفەیەکی چاکسازی ڕاستەقینە هەیە کە لە ئیلهامبەخشی خۆمانەوە خوێندنەوەیەکی واقیعیانەی ناوەوەمان دوور لە بیرۆکەکان، ئەو ڕیفۆرمخوازییە خەوناوییەی کە کارەکتەری چەمکی پووچ زاڵە، و مەبەستم لە پێویستی فەلسەفییە؛ پێویستی ئامادەکردنی چوارچێوەیەکی ئاماژە کە لەسەری دابەزێنین پلانە گەیشتووەکانمان، بەو پێیەی بنیاتنانی تیۆری و سیستماتیکە خاڵی لە دژایەتی و زەمینەیەکی تۆکمە و پێکهاتەیەکی توند بۆ پرۆسەی خۆچاکسازی و گەشەپێدان دادەمەزرێنێت کە دەبێ جێبەجێ بکرێت.
بۆچی بۆمان دەردەکەوێت کە پێویستی بە فەلسەفەیەک هەیە کە لەسەر بنەمای دیدێکی واقیعی خۆ چاکسازی و گەشەسەندن بێت؟ چونکە ئێمە پێمان وایە کە دەرونی مرۆڤی ئەمڕۆ لە دۆخێکی ئەخلاقی نەگبەتدایە، و ڕوانگەی فەلسەفی توانای یارمەتیدانی هەیە بۆ دامەزراندنی خاڵە دەستپێکەکانی چاکسازی و گەشەپێدانی خۆی و دیاریکردنی دەرئەنجامەکانی، بەجۆرێک کە ڕێسای لۆژیکی بگرێتەبەر کە توانای ڕێنماییکردنی هەبێت بەو شێوەیە کە نەکەوێتە دژایەتی لەگەڵ خۆی و لەگەڵ ئەو واقیعەی کە تێیدا دەژی. چاکسازی بەبێ فەلسەفەیەکی ڕوون مرۆڤ دەگەڕێنێتەوە بۆ ناو سنگی سەرلێشێواوی، واتە لە هەڕەمەکیی ئیمپرۆڤیزەیشندا ون دەبێت، چونکە دەبێتە قوربانیی بێمانایی.
خۆچاکسازی دەبێت ببێتە هۆی ئەوەی: لابردنی کەموکوڕییە سەرسەختەکان، ڕاستکردنەوەی ناتەبایی نێوان وتن و کردار، و تەندروستکردنی مرۆڤ لە نەخۆشییە ئەخلاقییەکان کە ڕێگری لە گەشەسەندنی خۆ دەکەن، بوێری ڕەفتاری لەناو سیستەمی بەهای خوددا، کە لە ڕێگەیەوە شۆڕشێک لە تاکدا دەکەین هۆشیاری پراکتیکی، بۆ ئاڕاستەکردنەوەی خۆی بەرەو ڕاستگۆیی ئەخلاقی دوای خۆ چاکسازی و گەشەکردن بەپێی فەلسەفەیەکی بەسوود.
شکستی زۆرینەی پلانەکانمان کە بۆ چاکسازی و پەرەپێدانی خۆمان ئامادەی دەکەین، پێویستی بەوەیە سەرلەنوێ بەو فەلسەفەیە بچینەوە کە ئەم پلانانە تێیدا داڕێژراون، ئاواتەخوازی بۆ گۆڕانی ئەرێنی و خەون بینین لەسەری شتێکە و هەوڵدان بۆی بە پەرۆش و یەکلاکەرەوە شتێکی ترە، ئەوە تەنها پێویستی بە بەکارهێنانی ئەو توانایانەی هەیە کە هەمانە و ئەو توانایانەی کە خاوەنمانن، سەبارەت بەو فەلسەفەیەی کە لەدایک بووە لە واقیعی کەسیمان دابڕاوە و بەپێی پرۆسەیەکی دیاریکراو ناتوانرێت جێبەجێ بکرێت، بەرهەم ناهێنێت، چونکە کەمیی ئەو فەلسەفەیە ڕیالیزم کە وا دەکات لەگەڵ خۆماندا بگونجێت.
تەنها چاککردنەوەی ناهاوسەنگی خود بەسە بۆ گەیشتن بە بەرزبوونەوەی ڕۆحمان کە ڕەنگە لە زۆرێک لە کێشەکاندا لەبەردەم چاوماندا بخنکێن و بخنکێن، بۆیە بەردەوامبوون لە گرتنەبەری هەمان ڕێبازی فەلسەفی، بە تایبەت ئەوەی کە بە زۆری لە سروشتدا تیۆرییە و دوورە لە واقیع، دەبێت وامان لێبکات کۆمپاسی ئاراستەیی لەدەست بدەین سەبارەت بەوەی چی دەمانباتە ئامانجە خوازراوەکانی خۆچاکسازی و گەشەسەندن و ئامانجە خوازراوەکانی ڕوودانی.شتێک کە وامان لێدەکات خۆمان بکێشین بۆ ناهاوسەنگییەکی قووڵتر کە چاککردنی زۆر قورسە و تەنانەت ڕەنگە ببێتە نزیکە چارەسەرکردنی مەحاڵە.
ئێمە بە خۆڕایی ناڵێین کێشەی ئێمە لە ڕێبازی چاکسازییەکەماندا لە نەبوونی کاریگەری فەلسەفەکەماندا نوێنەرایەتی دەکرێت کە بۆ چاکسازی و پەرەپێدانی خۆمان پەیڕەوی لێدەکرێت، چونکە زۆربەی ئەو فەلسەفانەی کە بۆ ئەم مەبەستە بەدوایدا دەگەڕێین، لە هەمان کاتدا بە چەشنە و ئاڵۆز دەمێننەوە. بۆیە دابەزاندن یان بەردەوامبوونیان ئەستەمە، لە کاتێکدا خۆ چاکسازی پێویستی بە فەلسەفەیەکی داهێنەرانە هەیە بۆ ئەوەی ئەپلیکەیشنەکە نەرم و نیان بێت.بەپێی ڕێبازێکی ئاسان و سادەکراو لە بناغەکانیدا، ئەمەش پێویستی بە سەرلەنوێ سەیرکردنەوەی شێوازی ئەم خودانە هەیە -فەلسەفەکانی چاکسازی داڕێژراون.
