هاوڕێ ئاران
ڕۆژی 25ی ئەیلولی 2017، گەلی کوردی لە کوردستانی عێراق دەنگێکی مێژوویی دا. بە سەرکردایەتی مەسعوود بارزانی، زۆرینەی ڕەها دەنگیان بە “بەڵێ” دا بۆ سەربەخۆیی، هەوڵیاندا چارەنووسی خۆیان وەک نەتەوەیەکی ئازاد و خاوەن سەروەری داڕێژن. ئەم کردەیە تەنیا مانۆڕێکی سیاسی نەبوو؛ بەڵکو لوتکەی هەوڵی تێکۆشان و خۆڕاگری و خەونێکی ڕاستەقینە بوو. بۆ ئەوەی بەڕاستی لە گرنگی ئەم ڕیفراندۆمە تێبگەین، پێویستە قووڵتر بچینە ناو ڕەهەندە قووڵە فەلسەفی و لۆژیکی و واتاییەکانی هەوڵی نەتەوەیەک بۆ ئازادی، کە لەگەڵ مێژووی دوور و درێژی گەلی کورد لە گەڕان بەدوای چارەی خۆنووسیندا تێکەڵاو بوون.
ئازادی یەکێکە لە چەمکە بنەڕەتییەکانی بوونی مرۆڤ. لە فەیلەسوفە یۆنانییە کۆنەکانەوە تا بیرمەندانی هاوچەرخ، ئارەزووی ئازادی، دیاریکردنی چارەنووسی مرۆڤ، وەک جەوهەری ئەوەی کە مرۆڤبوون مانای چییە، سەیر کراوە. چەندین سەدە فەیلەسوفان مشتومڕیان لەسەر بەهای ئازادی کردووە. ژان پۆڵ سارتەر، فەیلەسوفی ئیگزیستانسیالیست، دەڵێت: «مرۆڤ بە ئازادی مەحکومە». مەبەستی لەوە ئەوەیە کە مرۆڤ بەرپرسیارێتی داڕشتنی داهاتوو و چارەنووسی خۆی لە ئەستۆ دەگرێت. بەهەمان شێوە بۆ گەلان، بەدواداچوون بۆ سەربەخۆیی تەنیا کردەوەیەکی سیاسی نییە، بەڵکو ئەرکێکی ئەخلاقی و پێویستییەکی وجودییە.
لەم چوارچێوەیەدا ڕیفراندۆمی کورد تەنیا دەنگدانێک نەبوو بۆ جیابوونەوەی سیاسی؛ بەڵکو دەربڕینی ئیرادەی بەکۆمەڵ بوو بۆ بوون وەک گەلێک، و ئازاد لە ستەم. گەلی کورد وەک هەر نەتەوەیەکی دیکە مافی خۆیەتی داهاتووی خۆی دیاری بکات و لەژێر ئەو یاسایانەی کە دایڕشتووە بژی و دامەزراوەگەلێک دابمەزرێنێت کە ڕەنگدانەوەی شوناسی کولتووری و زمانەوانی و مێژوویی خۆی بێت. نکۆڵیکردن لەو ئازادییە، واتە نکۆڵیکردن لە مرۆڤایەتیی بنەڕەتی گەلی کورد.
مێژوو جار و بار نیشانی داوین کە گەلان لە کۆڵی خەباتدا دروستدەبن. لۆژیک پێمان دەڵێت کاتێک گەلێک مێژوو و زمان و کولتوور و جوگرافیای هاوبەشیان هەیە، ڕێگای گەشەسەندنی سروشتییان بەرەو سەربەخۆیی دەبێت. گەلی کورد، سەرەڕای ئەو سنوورانەی کە زلهێزە کۆلۆنیالیستەکان لە دوای جەنگی جیهانی یەکەمەوە کێشاویانە، شوناسی جیاوازی خۆی پاراستووە، لە سەختی و دژواریەکان خۆی ڕزگاری کردووە بەشێوەیەک کە ئەو سەختیانە دەیتوانی نەتەوەکانی دیکە هەڵبوەشێنێتەوە.
لەم بارەی خەباتی کورددا دەتوانین نموونەی ئەمریکا بۆ سەربەخۆیی لە سەدەی هەژدەدا بهێنینەوە. کۆلۆنیەکانی ئەمریکا کە بێ نوێنەرایەتی لە دەسەڵاتی بەریتانیا و باجدان بێزار بوون، خەباتیان کرد بۆ دامەزراندنی نەتەوەیەکی سەربەخۆ. لۆژیکەکەیان سادە بوو: گەلان مافی خۆیانە خۆیان بەڕێوەببەن. هەمان لۆژیک بۆ گەلی کوردیش دەگونجێت، کە مێژووی پەراوێزخستن و گۆشەگیرییەکەی، دۆسیەی خۆیان بۆ چارەنووسی خۆیان بەهێزتر دەکات.
بارزانی لە سایەی سەرکردایەتیە ژیرەکەیدا، باش لەم پرەنسیپە لۆژیکییە تێگەیشتووە. تێگەیشتووە کە سەربەخۆیی نادرێت؛ بەڵکو لە ڕێگەی کۆڵنەدان و یەکڕیزی و ئەگەر پێویست بکات قوربانیدان بەدەست دەهێنرێت. ڕیفراندۆمی کورد، هەرچەندە ڕووبەڕووی دژایەتیی ناوچەیی و نێودەوڵەتی بووەوە، بەڵام هەنگاوێکی لۆژیکی بوو بۆ دووپاتکردنەوەی مافی خۆبەڕێوەبەریی نەسەندراو.
هەوڵی کورد بۆ شوناسی نەتەوەیی تەنیا گەشتێکی سیاسی یان لۆژیکی نییە؛ بەڵکو گەشتێکی قووڵی واتاییشە، پڕە لە چیرۆکی قارەمانێتی و قوربانیدان و هیوای بێوچان. گەلی کورد لە پێناو خاک و ئازادیدا چەندین سەدە خەباتی کردووە. لە سەردەمی سەلاحەدین، ئەو جەنگاوەرە کوردەی کە لە جیهانی ئیسلامیدا بوو بە پاڵەوان، تا دەگاتە خەباتی ئەم دواییانە لە دژی دەسەڵاتە دڕندەکانی وەک سەدام حوسێن، کورد بەردەوام سەلماندویەتی کە گیانێکی نەشکاو و ئازادی هەبووە.
لە سەدەی بیستەمدا خەباتی کورد ڕەهەندی نوێی بەخۆیەوە بینیوە، ڕژێمە یەک لە دوای یەکەکانی عێراق هەوڵیان داوە لە ڕێگەی بەعەرەبکردنی زۆرەملێ و کیمیاباران و لەسێدارەدانی بەکۆمەڵەوە شوناسی کورد بسڕنەوە، دیارترینیان لە کاتی هەڵمەتی ئەنفالدا بوو. بەڵام ڕۆحی کورد بەرگەی گرتووە، وەک بڵێسەیەک کە لە بادا سەمادەکات و ڕەتیدەکاتەوە بکوژێتەوە. واتای خەباتی کورد لەو بەرخۆدانەدایە. هەرچەند گەلی کورد لە چوار وڵاتانی وەک تورکیا، عێراق، ئێران و سوریادا دابەشکراوە، بەڵام زمان و کولتوور و خەونی کوردستانێکی یەکگرتووی خۆی پاراستوە.
مەسعوود بارزانی وەک مستەفا بارزانی باوکی پێش خۆی، مەشخەڵی ناسنامەی نەتەوەیی کوردی بە دەیان ساڵ خەباتی هەڵگرتووە. بە سەرکردایەتی ئەو، کوردستانی عێراق لە خۆڵەمێشی شەڕ و جینۆساید هەڵسایەوە و بوو بە ناوچەیەکی سەقامگیر و ئاوەدان، خاوەنی حکومەت و هێزی سەربازی (پێشمەرگە) و ئابوورییەکی گەشەسەندوو. ڕیفراندۆمی ٢٠١٧ لوتکەی ئەم گەشتە واتاییە بوو، ڕاگەیاندنێک بوو بۆ جیهان کە گەلی کوردستانیش شایستەی جێگەیەکی شایستەیە لە نێو گەلانی جیهاندا.
هەر نەتەوەیەک کە سەربەخۆیی خۆی بەدەست هێناوە، لە ڕێگەی قوربانیدانەوە ئەو کارەی کردووە. هەر لە نیشتمانپەروەرە ئەمریکییەکانەوە کە لە شەڕی سەربەخۆییدا گیانیان بەخت کرد، تا بزووتنەوەی سەربەخۆیی هیندستان بە سەرۆکایەتی مەهاتما گاندی، مێژوو فێرمان دەکات کە ئازادی باجی هەیە. گەلی کورد چەندین جار ئەم باجەی داوە. کیمیابارانی هەڵەبجە و لەسێدارەدانی بەکۆمەڵ لە کاتی هەڵمەتی ئەنفال و دەیان ساڵ پەراوێزخستنی سیاسی و ئابووری- هەموو ئەمانە ئاسەواری گەلێکن کە لەپێناو هیوای داهاتوویەکی باشتردا قوربانیان داوە.
بارزانی، بە تێگەیشتنی قووڵی لە بەهای ئازادی، هەمیشە لە گرنگی یەکڕیزی و قوربانیدان لە پێناو سەربەخۆیی تێگەیشتووە. ئەو تێگەیشتووە کە گەلی کورد لەگەڵ ئەوەی مافی چارەی خۆنووسینی هەیە، دەبێت ئامادەبێت بەرگری لەو مافە بکات بەرامبەر بەو کەسانەی کە هەوڵی ئینکاریکردنی دەدەن. ڕیفراندۆمی 2017 ڕاگەیاندنێکی ئاشتیانە بوو، بەڵام بەڵێنێکی ئازایانەش بوو بەوەی کە گەلی کوردستان ئەگەر پێویست بکات بەرگری لە مافی سەربەخۆیی خۆی دەکات.
ڕیفراندۆمی گەلی کوردستان لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧ تەنیا ڕووداوێکی سیاسی نەبوو؛ بەڵکو بەرجەستەکردنی هەوڵی سەد ساڵەی گەلی کورد بوو بۆ ئازادی. لە ڕێگەی بیرکردنەوەی فەلسەفی و عەقڵ و دەربڕینی واتاییەوە تێدەگەین کە ئارەزووی سەربەخۆیی پێویستییەکی سەرەتایی مرۆڤە. دەرئەنجامی سروشتی گەشتی گەلێکە بەرەو خۆبەدیهێنان و خۆبەڕێوەبەری.
گرنگی سەرکردایەتی مەسعوود بارزانی لە ڕێنماییکردنی گەلی کورد تا ئەم خاڵە ناتوانرێت بە کەم سەیربکرێت. قورسایی مێژووی لەسەر شانی خۆی هەڵگرت و بە حیکمەت و بوێری و هەستکردنێکی قووڵی بەرپرسیارێتی بەرامبەر گەلەکەی سەرکردایەتی کرد. هەوڵی کورد بۆ سەربەخۆیی زۆر دوور نیە لە کۆتایی، و ڕیفراندۆم هەنگاوێکی چارەنووسساز بوو لەو گەشتەدا.
بەهای ئازادی و سەربەخۆیی زۆر بەنرخە. شایەنی هەموو قوربانیدانێک و هەموو ئازارێک و هەموو کردەیەکی ڕەوای بەرخۆدانە. بۆ گەلی کوردیش ئەم خەونە بە زیندووی دەمێنێتەوە و یادی ئەو دەنگە چارەنووسسازە کە لە ساڵی ٢٠١٧دا بە سەرکردایەتی بارزانی درا، بەردەوام دەبێت لە ئیلهامبەخشین بۆ نەوەکانی داهاتوو بۆ ئەوەی خەباتبکەن بۆ کوردستانێکی ئازاد و سەربەخۆ.
