جیهانگیر دۆڵەمەری
توێژینەوەیەكی ستراتیژی-ئابووری
پێشەكی
لە سەردەمی هاوچەرخدا، جیهان شاهیدی گۆڕانكارییەكی گەورەیە لە هاوكێشەی هێزە نێودەوڵەتییەكان. لەم نێوەندەدا، پێگەی كورد وەك نەتەوەیەكی گرنگی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە نێوان دوو جەمسەری سەرەكی – رێكخراوی برێكس و پەیمانی باكووری ئەتڵەسی (ناتۆ) – گرنگییەكی تایبەتی وەرگرتووە. ئەم راپۆرتە هەوڵ دەدات شیكردنەوەیەكی قووڵ و هەمەلایەنە پێشكەش بكات سەبارەت بەم بابەتە هەستیارە.
بەشی یەكەم: پێگەی ژیۆپۆلەتیكی كورد لە سیستەمی نوێی نێودەوڵەتیدا
كوردستان، بە هەڵكەوتەی ستراتیژی خۆی لە ناوچەیەكی هەستیاری جیهان، رۆڵێكی گرنگی هەیە لە هاوكێشە نێودەوڵەتییەكاندا. ناوچەكە، كە دەكەوێتە نێوان توركیا، ئێران، عێراق و سوریا، خاوەنی چەندین تایبەتمەندی گرنگە كە كاریگەری راستەوخۆی هەیە لەسەر بەرژەوەندییەكانی هەردوو رێكخراوی برێكس و ناتۆ.
سەرچاوە سروشتییەكانی كوردستان، بە تایبەت نەوت و غاز، فاكتەرێكی سەرەكین لە كێشمەكێشی نێودەوڵەتی بۆ كۆنترۆڵكردنی ناوچەكە. هەروەها، هەڵكەوتەی جوگرافی كوردستان وەك پردێك لە نێوان ئاسیا و ئەوروپا، گرنگییەكی تایبەتی پێ بەخشیوە لە رووی بازرگانی و گواستنەوەی وزەوە.
بەشی دووەم: پەیوەندی كورد و ناتۆ – دینامیكییەتی ئاڵۆز
پەیوەندی نێوان كورد و ناتۆ مێژوویەكی ئاڵۆزی هەیە. لە لایەكەوە، ناتۆ كورد وەك هاوپەیمانێكی گرنگ لە شەڕی دژە تیرۆر دەبینێت، بە تایبەت لە شەڕی دژی داعش. لە لایەكی ترەوە، ئەندامێتی توركیا لە ناتۆ هەمیشە فاكتەرێكی ئاڵۆزكەر بووە لەم پەیوەندییەدا.
ناتۆ لە چەند رووێكەوە گرنگی بە پێگەی كورد دەدات:
١. بەربەستێك دژی هەژموونی روسیا لە ناوچەكە
٢. هێزێكی كاریگەر لە شەڕی دژە تیرۆر
٣. فاكتەرێكی گرنگ لە سەقامگیری ناوچەكە
هاوكات، كورد چەندین قازانجی گرنگی لە پەیوەندی لەگەڵ ناتۆ بەدەست هێناوە، لەوانە:
– پشتگیری سەربازی و راهێنان
– پاڵپشتی دیپلۆماسی لە ئاستی نێودەوڵەتی
– هاوكاری ئەمنی و هەواڵگری
بەشی سێیەم: برێكس و كورد – دەرفەت و ئاستەنگەكان
رێكخراوی برێكس، كە پێكهاتووە لە بەرازیل، روسیا، هیندستان، چین و ئەفریقای باشوور، دەرفەتی نوێی بۆ كورد رەخساندووە. بە تایبەتی دوای فراوانبوونی رێكخراوەكە و زیادبوونی كاریگەری ئابووری و سیاسی لە جیهاندا.
دەرفەتەكانی هاوكاری لەگەڵ برێكس:
١. وەبەرهێنانی ئابووری:
– پرۆژەكانی ژێرخانی ئابووری
– گەشەپێدانی كەرتی وزە
– پەرەپێدانی پیشەسازی
٢. بازرگانی نێودەوڵەتی:
– كردنەوەی بازاڕی نوێ
– دەرفەتی هەناردەكردن
– گواستنەوەی تەكنەلۆژیا
ئاستەنگەكان:
١. كێشە سیاسییەكان:
– پەیوەندی ئاڵۆزی نێوان ئێران و كورد
– رۆڵی روسیا لە ناوچەكە
– هەڵوێستی چین سەبارەت بە پرسی سەربەخۆیی
بەشی چوارەم: شیكردنەوەی ئابووری و داهاتووی پەیوەندییەكان
لە رووی ئابوورییەوە، كورد لە بارودۆخێكی هەستیاردایە. لە لایەكەوە، پێویستی بە وەبەرهێنان و تەكنەلۆژیای پێشكەوتوو هەیە كە دەتوانێت لە رێگەی هاوكاری لەگەڵ وڵاتانی برێكس بەدەستی بهێنێت. لە لایەكی ترەوە، پەیوەندی لەگەڵ رۆژئاوا و ناتۆ دەرفەتی گەشەپێدانی ئابووری و سەقامگیری سیاسی فەراهەم دەكات.
ئاستەنگە سەرەكییەكان:
١. نەبوونی سەربەخۆیی تەواوی ئابووری
٢. لاوازی ژێرخانی ئابووری
٣. ناسەقامگیری سیاسی لە ناوچەكە
٤. كێشەی دابەشبوونی جوگرافی
راسپاردەكان بۆ داهاتوو:
١. پەیڕەوكردنی سیاسەتی هاوسەنگ:
– پاراستنی پەیوەندی باش لەگەڵ هەردوو لایەن
– دووركەوتنەوە لە پشتبەستن بە لایەنێكی دیاریكراو
– دروستكردنی هاوپەیمانی ستراتیژی درێژخایەن
٢. گەشەپێدانی ئابووری:
– جۆراوجۆركردنی سەرچاوەكانی داهات
– پەرەپێدانی كەرتی تایبەت
– وەبەرهێنان لە سەرچاوەی مرۆیی
٣. پەرەپێدانی دیپلۆماسی:
– بەهێزكردنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان
– دروستكردنی لۆبی كاریگەر
– بەشداری كارا لە رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان
دەرەنجام
پێگەی كورد لە نێوان برێكس و ناتۆ دەرفەتێكی مێژوویی دەڕەخسێنێت بۆ بەدەستهێنانی دەستكەوتی گرنگ لە رووی سیاسی و ئابوورییەوە. سەركەوتن لەم قۆناغە هەستیارەدا پێویستی بە:
١. سیاسەتێكی وریا و دووربین
٢. پلانی ستراتیژی درێژخایەن
٣. دیپلۆماسییەتی كارا و پرۆفیشناڵ
٤. گەشەپێدانی بەردەوامی ئابووری
بۆیە پێشنیار دەكەم كە كورد پێویستە سیاسەتێكی هاوسەنگ پەیڕەو بكات، بە شێوەیەك كە سوود لە هەردوو لایەن وەربگرێت بێ ئەوەی ببێتە بەشێك لە ملمڵانێی نێوان ئەم دوو هێزە جیهانییە.
