عەلی جمال
ئێمە لەم سەردەمەی ئێستادا بەقۆناغێکی زۆر زۆر گرنگدا تێدەپەرین ئەویش پێشکەوتن لەهەموو بوارەکانی ژیان گەشتۆتە لوتکە لە داهێنان و پێشکەوتن ، لەکاتی ئێستادا مرۆڤ لەچاو قۆناغەکانی تری ژیان ئەرکی سەرشانی زۆر ئاسان بووە و خۆی هەڵناسێت بەئەنجامدانی کارەکانی و ئەرکەکانی بەڵکو سود وەرگرتن لە ئەو پێشکەوتنە توانیوەتی بگاتە لوتکەی پیشکەوتن .
مرۆڤ سەرەڕای ئەوەی توانیوەتی ئەو پێشکەوتنە گرنگە بەدەست بهێنێت و ئەرک و کارەکانی سەرشانی ئاسان بکا بەڵام ئەمە بۆتە ترسێک و تەناتەت ئەم پێشکەوتنە کاریگەری ڕاستەوخۆی کردۆتە سەر ژیانی و لەناو بردنی هیواو ئاواتەکانی .
لەگەڵ گۆڕانی بەردەوام و تەحەدای ژیان، ترس لە داهاتوو دەتوانێت ببێتە هەستێکی باو بۆ زۆر کەس ئەم ترسە زۆرجار لەگەڵ دڵەڕاوکێ و نادڵنیاییدا دەبێت سەبارەت بەوەی کە سبەینێ چی بەدوای خۆیدا دەهێنێت.
بەڵام ڕێگا و ستراتیژ هەیە کە دەتوانرێت پەیڕەو بکرێت بۆ تێپەڕاندنی ئەم هەستە و گۆڕینی بۆ وزەی ئەرێنی کە بەرەو گەیشتن بە خەون و ئامانجەکانمان بە کارایی و متمانە بەخۆبوون دەمانبات
ترس لە داهاتوو حاڵەتێکی دەروونییە کە کاتێک سەرهەڵدەدات کە ترس و دڵەڕاوکێ بەسەر بیرکردنەوەکانماندا زاڵ دەبێت و کاریگەری لەسەر ژیانی ڕۆژانەمان هەبێت کاتێک ئەو ترسانە زیادەڕەوی دەکەن و ڕێگەمان پێنادەن ڕوانگەیەکی واقیعیمان هەبێت بۆ ئەوەی لە داهاتوویەکی نزیکدا چی ڕووبدات، ئەوا دەکەوینە ژێر کۆنترۆڵکردنی ترس لە داهاتوو.
ترس لە ڕووداوەکانی داهاتوو یان بارودۆخە سەختەکان دەتوانێت وەک ترس لە:
گۆڕانکارییەکان.
بڕیاری هەڵە.
خراپترین سیناریۆ
زۆرجار ترس لە داهاتوو دەرئەنجامی هەڵوێستی نەرێنیمانە، کە ڕێگە بە بیرکردنەوەی ئەرێنی نادات و وامان لێدەکات باوەڕمان بەوە هەبێت کە هەموو شتێک دەتوانێت بە هەڵەدا بچێت.
ئایا دەترسیت بەم زووانە تووشی نەخۆشییەکی سەخت ببیت، هەرچەندە بە بەردەوامی وەرزش دەکەیت و تەندروست و لەشجوانیت؟ تۆ تەنیا نیت لەگەڵ ئەم کێشەیە
ترس لە داهاتوو فۆرمێکی مۆدێرن نییە لە دڵەڕاوکێ، بەڵکو سەر بەو جۆرە دڵەڕاوکێیە کە لە دەروونناسیدا بە ترسی ناعەقڵانی ناودەبرێن.
ئەوان پێی دەڵێن “تەکنۆفۆبیا”. بۆ یەکەمجار لە سەردەمی شۆڕشی پیشەسازیدا دەرکەوتووە، و کاریگەری لەسەر ئەو کەسانە هەیە کە ترسیان لە پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا هەیە؛ بۆیە ئامادە نین مامەڵە لەگەڵیدا بکەن. ڕەنگە ئەمە بۆ هەندێک کەس مانای هەبێت کە هەڵیان بژاردووە دوور بکەونەوە لە هەموو ئەو شتانەی کە مرۆڤ بەرهەمی هێناوە، و پێیان باشە خۆیان گۆشەگیر بکەن، تەنها ئەوەی کە سروشت بەرهەمی هێناوە بە کاربهێنن، بەڵام چی کاتێک ئەم “فۆبیا” یەکێک لە “خوە”کانی پێشکەوتن تووشی دەبێت؟ ئایا ئەمە وامان لێدەکات بە هەمان شێوە نیگەران بین لە داهاتووی مرۆڤایەتی؟
لە چاوپێکەوتنێکی ئەم دواییەیدا لەگەڵ بی بی سی، ستیڤن هۆکینگ هۆشداریدا لەوەی کە پەرەسەندنی تەکنەلۆژیای زیرەک دەتوانێت ئاماژەیەک بێت بۆ لەناوچوونی نزیکی ڕەگەزی مرۆڤایەتی ئەو پێیوابوو ئەم جۆرە تەکنەلۆژیایە دەتوانێت بە خێرایی گەشە بکات و لە تواناکانی مرۆڤ تێپەڕێنێت، لە سیناریۆیەکدا کە لە زانست دەچێت فیلمی خەیاڵی. وتیشی: ئەو فۆرمە سەرەتاییانەی زیرەکی دەستکرد کە هەمانە سوودی گەورەی خۆیان نیشانداوە، بەڵام من باوەڕم وایە پەرەپێدانی زیرەکی دەستکردی تەواو کۆتایی بە بوونی ڕەگەزی مرۆڤ دەهێنێت.
گومانی تێدا نییە کە تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو خەریکە چەمکی هێز لە قاڵب دەداتەوە، هەروەها دیمەنی ئامێرەکان یان کۆمپیوتەرەکان کە زەوی کۆنتڕۆڵ دەکەن، کە دەتوانیت لە کاتی دانیشتنی ئاسوودەیی لە هۆڵی سینەمادا بیبینیت، چێژ لە سەیرکردنی وەربگریت، هەروەها شاشەی سینەما تۆ لە… جیهانێک کە تێیدا ڕوودەدات، پێدەچێت لە واقیع نزیکتر بووبێتەوە و بەربەستی وەهمی شکاندبێت. چونکە بە گوێرەی ستیڤن هۆکینگ: “مرۆڤ توانیویەتی زیرەکی دەستکردی سەربەخۆ پەرەپێبدات کە ڕەنگە سەربەخۆ لێیان و بە خێرایی پەرەسەندن بێت، مرۆڤیش کە بە یاسا خاوەکانی پەرەسەندنی بایۆلۆجی بەڕێوەدەچێت، ناتوانێت بەردەوام بێت لەگەڵیدا”.
هۆکاری دووەم ترسی لەدەستدانی کارە کاتێک ئەپڵیکەیشنەکانی زیرەکی دەستکرد لەم دەیەی ئێستادا دەستیان کرد بە داگیرکردنی زۆر بوارەکانی ژیان، زۆر کەس دەستیان کرد بە ترس بۆ کارەکانیان و داهاتوویان، دواتر دەستیان کرد بە بەرەنگاربوونەوەی ئەم تەکنەلۆژیا نوێیە و بچووککردنەوەی . لە بابەتەکانی پێشوودا باسمان لە زیرەکی دەستکرد و بازاڕی کار کردبوو، بۆیە ئەوەی پێشتر گوتمان دووبارەی ناکەینەوە، بەڵام هۆشیاری و پەروەردە و ڕاهێنانی بەردەوام یارمەتی ئەو کەسانە دەدات کە ترسیان لە کارەکانیان هەیە بۆ ئەوەی لەگەڵ تەکنەلۆژیای نوێ پێکەوە بژین و سوودی لێ ببینن.
هۆکاری سێیەم ترسە لە نەتوانینی مامەڵەکردن لەگەڵ تەکنەلۆژیای نوێ، و ئێمە ئەمە زیاتر لە نەوە تاڕادەیەک کۆنەکاندا دەبینیتەوە بۆت دەردەکەوێت کە ئەوان بە ئاسانی متمانەیان بە هیچ تەکنەلۆژیایەکی نوێ نییە، و هەندێک کات دەوێت بۆ ئەوەی خۆیان لەگەڵیدا بگونجێنن. کارمەندێک لە دامەزراوەیەک یان کۆمپانیایەکدا لەوانەیە بترسێت لە شارەزا نەبوونی ئەو تەکنەلۆژیا نوێیە کە… کارەکەی پێویستی پێیەتی و هەربۆیە پۆستەکەی لە مەترسیدایە.
هۆکاری چوارەم ترسە لە کاریگەرییە وێرانکەرەکانی تەکنەلۆجیا و ئەمەش هاوشێوەی ئەوەیە کە لە وتارەکەیدا بینیمان کە ئاراستەی سەرۆک ڕۆزڤێڵت کرا، هەروەها ئەمە لە ترسی هەندێک کەسایەتی ناوداری وەک ئیلۆن ماسک لە زیرەکی دەستکرد و ترسەکەشدا دەبینین لە هەندێک لە کۆنترۆڵکردنی ئامێرە زیرەکەکان لەم جیهانەدا و بە کۆیلەکردنی ڕەگەزی مرۆڤ، بێگومان ئەمە لە ڕۆمان و فیلمەکاندا ڕوودەدات تەنها زانستی خەیاڵی، چونکە بۆ ئەوەی کۆیلایەتی و داگیرکاری ڕووبدات، دەبێت ئامێرەکان هەست بە پارانۆیا بکەن و ئەمە هەرگیز ڕوونادات، یان لانی کەم ئەمە ئەوەیە کە من باوەڕم پێیەتی. ئەو ڕووداوانەی لێرە و لەوێ دەیبیستین، وەک ڕۆبۆتێک پەنجەی منداڵێک دەشکێنێت کە یاری شەترەنجی پێدەکرد، یان بەرنامەیەکی چات کە نیشان دەدات چی دەتوانێت لە هەستەکان بچێت، هەموو ئەم ڕووداوانە یان هەڵەیەکی نەخوازراون یان باشتربوونێکن لە… بەرنامەکە لە ڕووی پێکهاتەی وشەکانەوە، بەڵام هیچ هەستێک لە هیچ جۆرێکەوە نییە.
لێرەدا باس لە هۆکارەکانی پەیوەست بە کار یان ژیانی ڕۆژانە دەکەین و باس لەوە ناکەین کە پێی دەوترێت تەکنۆفۆبیا کە ترسێکی نەخۆشییە لە هەموو شتێک کە پەیوەندی بە تەکنەلۆژیاوە هەیە.
ئایا ترس ڕەوایە؟ هەندێک جار ڕەوایە و جاری تر ترس دەرئەنجامی نەزانی یان زانیاری هەڵەیە، بەڵام ترس نابێت هۆکارێک بێت بۆ دوورکەوتنەوە لە باندی پێشکەوتن و دوورکەوتنەوە لە هەموو شتێکی نوێ بابەتەکە دەبێت لە هەموو لایەکەوە لێکۆڵینەوەی لەسەر بکرێت و سوود و زیانەکانیش بێت هاوسەنگ بێت، و ئەم زیانانە لەوانەیە زیان بن لە تەکنەلۆژیا خۆیدا (دەرمانێکی نوێ کە کاریگەری لاوەکی هەیە، بۆ نموونە) یان لە بەکارهێنانیدا بۆ زیانگەیاندن بە کەسانی تر (چەکی وێرانکەری نوێ، بۆ نموونە).
ئێمە چی دەکەین لە هەموو ئەمانە ، پێموایە کاتێک دەست دەکەین بە هێنانە ناوەوەی تەکنەلۆژیای نوێ بۆ ژیانی مرۆڤەکان، وەک زیرەکی دەستکرد، تەکنەلۆژیای دیجیتاڵی، سەردەمی بیگ داتا، ئینتەرنێتی شتەکان و هاوشێوەکانی، پێویستە خەڵک ئاگادار بکرێتەوە سوودەکانی هەر تەکنەلۆژیایەک بۆ ژیانیان و نەبوونی زیان لێی، یان کە سوودەکەی زیاترە لەگەڵ زیانێکی زۆر. ئەمەش دەبێت بەچەند شێوازێک و لەسەر چەند ئاستێک ڕووبدات، بەچەند شێوازێک وەکو کورتە فیلم (چەند خولەکێک) کە تەکنەلۆجیای نوێ بەشێوەیەکی سادە ڕوون دەکاتەوە، وە وەکو وتار و سیمینار لە یانەکان و کۆمپانیاکان و هتد، وە لەسەر چەند ئاستێک چونکە قسەکردن لەگەڵ پیاوەکە لەسەر شەقام سەبارەت بە زیرەکی دەستکرد جیاوازە لە قسەکردن لەگەڵ پسپۆڕێکی بوارێکی پەیوەندیدار لە تەکنەلۆژیاوە، ڕوونکردنەوەی گرنگی زیرەکی دەستکرد بۆ پارێزەرێک، بۆ نموونە جیاوازە لە ڕوونکردنەوەی گرنگییەکەی بۆ جووتیارێک یان مامۆستایەک.
تەکنەلۆجیا خەریکە ژیانی ئێمە داگیر دەکات و هاتنە ناوەوەی بۆ هەموو لایەنەکانی ژیان حەتمییە، بۆیە با وا لە خەڵک بکەین بە دڵی کراوە ئامادەکاری بۆ هەموو تەکنۆلۆژیایەکی نوێ بکەین.
