بدر سمائیل شێرۆکی
لەهەموو سەردەمێکدا، بەپێی گۆڕانی میتۆدی ژیان، لە نێو گەل و نەتەوە بێ دەوڵەتەکان، زمانی دایک پێکهێنەری بنچینەیی و گرنگی ناسنامەی فەرهەنگی و مێژوویی هەر گەل و نەتەوەیەکە، بەتایبەتتریش بۆ ئەو گەلە زیندووانەی، کە سەودای نەچوونە ژێر نیری دیلی و ژیردەستی و شکۆی خۆ پاراستنیان لە هزر و ستراتیژیدا هەبێت.
لە دیدێکی دیکەوە پرسی زمان بۆ گەلانی بێ دەوڵەت، بە یەکێک لە گرنگترین کەرەستەی خۆ پارێزی و مانەوە، هەروەها گواستنەوەی فەرهەنگ و نەریت و مێژوو و بەهاکانی، بۆ نەوەکانی دوارۆژ دادەنرێ و بە مەرجێکی ژیانەکی دەزانرێ، چونکە زمانی دایکی بەڵگە و رەگەزنامەی خۆپێناسینەوەیە، کە هاوکاریی ئەندامانی کۆمەڵگە دەکات، تاکوو خۆیان بە پارچەیەک لە کۆمەڵگەیەکی دیارکراوی مرۆڤی بناسن.
زمانی دایک زۆر فراوانتر لە رۆلی لۆکالی گەلسازیی خۆی، بەشێکی بنەڕتی پێکهێنەری کولتووری هاوبەشی مرۆڤایەتییە، بەتایبەتی گرنگی ئەم هاوبەشییە بۆ گەڵانی بێ دەوڵەت، لەوێڕا زیادتر خۆی پێشان دەدات، کە ئەو شانسەیان پێدەبەخشێ، بۆ ئەوەی لە هەر گۆشەیەکی جیهان و لەهەر رەگەز و فەرهەنگ و زمان و نەتەوەک بن، رەنگێک بن لە نێو کۆرەنگەکانی رەنگاڵەی کۆمەڵگە و کوولتوری جیهانی مرۆڤایەتی بەگشتی.
لە حالێکدا، کە هێشتا زۆر لەگەلانی بێ دەوڵەت، لە گۆشەو کەناری جیهان، لە ژێر هەڕەشەی یەکسانکردنی کۆمەڵایەتی و تواندنەوەی زمانی و فەرهەنگیدان، مانەوەیان وەکوو نەتەوە و زمان و فەرهەنگ لەژێر مەترسی لەناوچون و فەوتاندایە، زمانی دایکی ئەگەر بە ئیرادە و بوێری و هەندێک دەمارگرژیی ناسنامەییەوە داکۆکی لێ بکرێ، دەکرێ تەنانەت لەو سەردەمەی خیرایی تکنۆلۆژی گەیاندن و جیهانگیریشدا، مینا چەکێکی هەرەکاریگەر بەرگری لە مانەوەی ئەو گەلانە بکات، تا خۆیان لە توانەوە لە بۆتەی زمان و فەرهەنگی سەردەست و هێرشهێن و داگیرکەر بپارێزن، هەروەک بەدرێژایی مێژوو، زمان ئەگەر تاکە هۆکاریش نەبووبێ، لێ کاریگەرترین چەمکی خۆڕاگری و مانەوە و خۆناسینەوەی گەلی کورد بووە.
ناکرێ تەنانەت بەشێوەیەکی زۆر سادە و روکەشیش گومان لەسەر ئەو باوەڕە دروست بکەین، کە زمانی دایکی رۆلی هەرەکاریگەر و یەکلاکەرەوەی لە پێکەوە گرێدانی هەلقەکانی یەکێتی نەتەوەیی و هاوچارەنووسی لە پرسی خۆ بە یەک گەل و یەک رەگەز زانین هەیە، سەرباری ئەوەش کە زمان بۆ گەلانی بێ دەوڵەت، دەشی تەنیا رێگای بەردەستبیت، بۆ ئەوەی بەشێوەیەکی سروشتی لەگەڵ کۆمەڵگە و خیزانی زمانەوانیی خۆ لە پەیوەندی و یەکگریدا بمێننەوە، بۆیە زمان وەکوو ئامانجێکی سەرەکی هەمیشە لەسەروی خواستی گەلان، بۆ هەبوونی مافی پەروەردە و خوێندن بە زمانی دایک بووە.
ئەو پرسە نەتەنیا بۆ پرۆسەی خوێندن و فێربوون، بەلکوو هۆکاریکی بنچینەییە لە دەستنیشانکردنی ئەو هەلومەرجەی کە تێیدا رۆڵەکانی نەتەوەیەک بە هۆیەوە لە رەسەن و ناسنامەی خۆیان ئاگادار ببنەوە.
بەشێوەیەکی گشتی زمانی دایک بۆ گەلانی بێ دەوڵەت، نەبەتەنێ کەرەستەیەکە بۆ پەیوەندی و لێک گەیشتن، بەڵکوو هێمای ناسنامەی فەرهەنگی و سیاسی و نەتەوەیییە، کە هاوکار و پشتیوان دەبێ لە رووبەڕووبوونەوە لە ئالەنگاری و ئاستەنگە هەمەچەشنەکان، کە گەلانی بێ دەوڵەت دەپارێزێ و مانەوەیان گرەنتی دەکات.
