شوعلە ڕەسول
بە جیهانی بوون خەونێکە لە مێژەوە هەوڵی بۆ دراوە مەبەست لێی سڕینەوەی سنووری جوگرافیاییە ، بە دیوێکی تردا سڕینەوە و هەڵوەشاندنەوەی کولتوور و شارستانیەت وشوناسی نەتەوەییە .
مەترسی بەجیهانی بوون لەسەر شوناس سەرەتایەکە بۆ مەترسیەکی گەورە لەسەر دەوڵەت و سەربەخۆیی . شوناس لەژێر سایەی بە جیهانی بوون پرسیار و گەنگەشەی زۆر هەڵدەگرێت لەبەر ئەوەی پەیوەندی هەیە بە چارەنووس و دواڕۆژی کۆمەڵگاوە . کە باس لە شوناس کرا دەبێ بگەڕیینەوە بۆ مێژووی نەتەوە . مێژووش سێ کوچکەیەکە لە کات و شوێن و ڕووداو .
کولتوور بەرهەمی چالاکی رۆشنبیرانە کە هوشیاریەتی مەدەنی بە تاکەکان ببەخشێت بۆ تێگەیشتن لە گۆڕانکارییە نوێیەکان و عەقڵانیەت رۆڵ ببینێت لە شیوازی مامەڵە کردن لەگەڵ بە جیهانی بوون دا.
لەبەرئەوە دەبێت نوخبەی رۆشنبیر لە فیکری ئەوەدابن کە خۆیان پرۆژەی رۆشنبیرییان هەبێت بۆ گۆڕانکاری بەمەش رێ لە تواندنەوەی شوناس دەگیرێ ، شوناسی نوێ بەرهەم دێت کە جێگای رەزامەندی تاک و گروپە جیاوازەکانی کۆمەڵگە بێت لە ئاستی ناوەکی و دەرەکی بۆ وێناکردنەوەو خوێندنەوەی شێوازی نوێ تا ئاڕاستەی نوێ بدات بە تاکی نەتەوە.
ئێمە کورد لە کوێی ئاستی بە جیهانی بوون داین ؟ ئەمە پرسیارێکە جێگای تێڕامان و بیرکردنەوەی قوڵە . بێ دڕدۆنگی ئێمە نەتەوەیەکی خاوەن شوناس و کولتووری خۆمانین بەڵام نەتەوەیەکی بی دەوڵەتین ( بەشی زۆری نیشتیمانمان داگیرکراوە ) .
ئەرکی ئێمەی کورد لەم سەردەمی گلۆباڵیزەیشنەدا زۆر قورستر و گرانترە لەو دەوڵەتانەی کە خاوەنی سیادەی خۆیانن . ناسیۆنالیزمی کورد ئەرکی سەرەکی دروستکردنی نەتەوە – دەوڵتە بە شیوازی سەردەمیانە . چون دەوڵەت مەزنترین ئەکتەری فۆڕمی دەستەبەرکردنی مانەوەی نەتەوەییمانە .
چمکی دەوڵەتیش هێمایە بۆ یەکێتی سیاسی و یاسایی سەربەخۆ لەسەر زەمینەیەکی دیاریکراودا کە هەڵگری سەروەری یە – ئەم سەروەریەش ئەو مافانە بەو دەوڵەتە ئەدات کە لە نیشتیمانێکی دیاری کراودا هەموو توانایەک بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکانی بەکاربهێنرێت.
کەتواری ئێستای گەلەکەمان پێویستی بە هاتنە کایەی کۆمەڵگای سیاسییە بۆ سیستیماتیزەکردنی دامەزراندنی دەوڵەتێکی نەتەوەیی بۆ مانەوە ی نەتەوەکەمان و پارێزگاری کردن لە سیمای نەتەوەییمان لەبەردەم شەپۆلی بەجیهانی بوون ، وێناکردنی ئایندەیەک کە لۆژیک تیایدا لەسەر تواناکانی دەوڵەتی نەتەوەیی لە پەیوەندی دا بێت .
لەبەرئەوەی روویەکی تری بەجیهانی بوون روویەکی ئیجابییە لەرێی پەیوەندییە کلتورییەکانەوە کە دەتوانێ پرۆژە بۆ گۆرانکاری بنیات بنێ ، کەواتە بەجیهانی بوونی سەردەمیانە و هاوچەرخ کە ئەو دەوڵەتی نەتەوەیی لە ئاستی نەتەوەییدا ئەو هێزەی هەبێت کە بڕیاری لەسەر مەسەلە نەتەوەییەکان بدات و لەئاستی نێودەوڵەتیش دا بە هاوشانی گەلانی دەوڵەتانی دیکە خاوەنی بڕیار بێت ، لەسەر مەسەلە نێودەوڵەتیەکان دەوڵەتێکی خاوەن بەستێنەکانی فەرهەنگی – کۆمەڵایەتی – سیاسسی – ئابووری – نیشتیمانی و جوگرافیای نەتەوەیی بێت و ئەو هێزەی هەبێت کە خاوەنی دوابڕیاربێت ، دوا قسەی خۆیی هەبێت لەو کێشانەی بەرەو رووی دەبێتەوە .
پارتی ناسیۆنالیزمی کورد ، دامەزرێنەری دەوڵەت ، دەبێ خاوەنی ستراتیژێکی نوێ بێت بۆ پاراستنی شوناس و بنیاتنانی کولتووری نوێ و ریفۆرم کردن لە کولتووردا . ئەزموونی ژاپۆنیەکان لە دنیایی گلۆباڵ دا شوناسی خۆیانیان پاراستووە و تایبەتمەندی نوێ بوونی کولتووریان ئۆبیەکتیڤانە سەرکەوتنی مەزنی بەدەستهێناوە لە ئاستی نەتەوەیی و پێسکەوتنی جیهانیش دا بێ توانەوە لە کولتووری ئەوانی تردا.
بەجیهانی بوونی سەدەکانی پێشوو جیاوازی زۆری هەیە لەگەڵ ئەم سەدەیەی کە تیایدا دەژین ، بەهۆی خێرایی تەکنەلۆژیاوە مانایەک نەماوەتەوە بۆ مەودای دووری جوگرافیایی ، بەچڕی و هەمەلایەنی توانای پەیوەندیکردن و تێکەڵاوی نەتەوە جیاوازەکان ئاسانتربووە ، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە جیهان بێ کێشە بووبێت . سەدەکانی رابردوو جیهان دابەش بووبوو بەسەر دنیای سەرمایەداری و کۆمۆنیستی و سۆسیالیستی و دنیایی سێیەم ( دەوڵەتانی نامی ) .لە چارەکەی یەکەمی سەدەی نوێدا جیهان گۆڕاوە بۆ جیهانی سەرمایداری مۆدێرن ، کە ئەمەش جیهانێکی فرە رەهەند و ئاڵۆز وفرە لایەنە لە باری کولتووری سیاسی و فەرهەنگی ئابووری و …….. هتد . بەجیهانی بوون لە مانیفێستی کۆمۆنیستی دا بەهاکانی نەتەوە و نیشتیمان وشوناس و کولتوور مانایەکی نامێنێ لەبەردەم بە بازاڕبوونی جیهانی یەکگرتوودا ، ئەم بابەتە زۆرفراوانە و قسەی زۆر هەڵ دەگری ، بابەتەکەی من مەبەست لە گلۆبالیزەیشن و دەوڵەتە .
لە شەپۆلی جیهانگیری دا چۆن دەتوانین ناسیۆنالیزمی کوردی بەرجەستە بکەین لەکاتێکدا سەیری هەر بەشێکی نیشتیمانی پارچە کراومان بکەین ، لکێنراوە بە دەوڵەتانی داگیرکەر و بان فاشیست کە هەوڵی سڕینەوەی ناسنامە و شوناس و کولتوورمان ئەدەن لە ئاستی ناوچەیی دا لە ئاستی ناوخۆییش مۆزایکێکی سیاسی تێکەلاو و پڕ لە کێشمە کێشمان هەیە لە پارتی علمانی و ئیدئۆلۆژی کۆمۆنیستی لیبڕال و ڕادیکال .
ئەرکی ناسیۆنالیزمی کوردی سەردەمی گلۆباڵیزەیشن دەبێ خۆی ڕیفۆرم بکاتەوە بە میکانیزمێکی سیستیماتیکی و داهێنانی نەتەوە دەوڵەتی مۆدێرن بە هەموو پێوەرێکی جیهانی ، ئێمە نەتەوەین ، نیشتیمانمان هەیە ، لەسەر ئاو خاکی خۆمانین ، تەنها بەشیکی باشووری کوردستان نەبێت هەموو بەشەکانی تر و نیوەی باشووریش لەژێر هەیمەنەی دەوڵەتانی ناوچەیی داگیرکراو دا یە.
داڕشتنەوەو فۆرمەڵەکردنی دەوڵەتێک و سنوور رێژکردنی نیشتیمانێک بە هەموو کاتاگۆرییەکانی سەردەمیانە لە پرۆژەیەکی نەتەوەیی وسەربەخۆخوازدا ئەرکی لەپێشینە و پێشباری هەموو تاکێکی کوردە ئەمڕۆ کەدەبیت هەمووان خۆی بەبەرپرسیار بزانێت لە ژینگە و سۆنگەی هەستی نەتەوەیی و نیشتیمانی دا .
دەوڵەت تاکە ئامانجە
.
