Pirsgirêkên koçberiyê ji bo hêzên rastgir ên li Ewropayê madeyeke dildar e û ji bo hin destketiyên siyasî bi dest bixin, di destê welatên din de vediguherin ‘çekekê’. Serdaneke li ser sînor ku vedikole ka dosyaya koçberiyê çawa ji bo zexta siyasî û kontrolkirina sînorên navbera welatan tê bikaranîn
Di van çend salên dawî de cîhan bûye şahidê çend guhertinên siyasî û demografîk ku ev çend salin li ser pêjnên herî pêş in û bandora wan li ser çerxa jiyanê li çend welatên cîhanê heye Belkî yek ji wan mijaran ya herî girîng e ku xwe bi hişkî li ser qonaxa siyaseta cîhanî ferz kiriye, tiştê ku mîna dîmeneke mirovî xuya dikir veguherandiye navgînek û mekanîzmayeke zexta siyasî ya di destê dewletan de. Meseleya koçberî û lêgerîna milyonan e ku ji xizanî, şer û nearamiyê birevin welatên ku ew bi îstîqrar dihesbînin û dikarin pêşerojeke baştir ji bo wan pêk bînin
Di sala 2015 ‘an de bi despêkirina krîzê re, tevahiya cîhanê şahidî ji tevgera hevgiriya mezin a welatiyên welatên Ewropayê bi koçberan re kir ku dixwazin xwe bi dest ve bînin. Rêxistinên navneteweyî û neteweyî, însiyatîfên herêmî û planên hikûmetê ku hemû di wê demê de ji bo asîmîlekirina pêlên koçberiyê û misogerkirina şert û mercên jiyanê yên bi rûmet ji bo van koçberan, ketin ber destên wan.
Lê bi demê re, wêne berê xwe da aliyê din, û dewlet hewl didin ku koçber negihîje wan, û hin caran pêşnîyarên “xerîb” û carinan qanûnên nemirovî ji bo aramkirina wê qedexeyê Li Îtalyayê û biryarên wê yên berê ji bo nehêlana keştiyên rizgarkirinê li benderên wê wek mînak li Brîtanya û hewldanên hikûmeta wê yên ji bo nehêle koçber werin welat bi pêşniyarên ku di destpêkê de dibe ku ji fîlmekî honaka zanistî were derxistin mînakeke din e
Mafê Ewropayê , retorîka li dijî koçberiyê û destketiyên siyasî
Bandora koçkirinê li qada siyasî ya navxweyî ya Ewropayê li nakokiyan belav bû. Partiyên rastgir gav bi gav weke hêzên li ser erdê dest bi derketinê kirin, di demekê de ku nûnertiya nebaş û hebûna gel dijiyan. Mînak li Swêdê demokratên Swêdî ku bi hezkirina xwe ya ji ramanên neo-Nazî tên naskirin, karîbûn li ser seqaya siyasî rabe û şansê wan hebe ku di hikûmeta pêş de cih bigirin. Retorîka li dijî koçberiyê di serketina dawî ya partiyê de roleke girîng lîstiye.
Li Awûstûryayê şêwirmendar Sebastîan Kurz vegeriya da ku helwesta xwe ya li ser koçberiyê û israra xwe ya dersînorkirina koçberan piştrast bike. Roja Sêşema borî gotibû ku dersînorkirina koçberan nasekine û siyaseta wî ya li hemberî wan naguhere
Marîne Le Pen ku seroka partiya eniya neteweyî ya rastgir a Fransayê ye, roja Çarşemê gotibû ku dema koçber hatin malê ‘dixeniqin’. Le Pen li ser avabûna ajansa penaberiyê ya YE’yê şîrove kir û got rayedarên heyî bi koçberan re ji bo ”lehiya Ewropayê” dixebitin. Siyasetmedarên Fransayê di dema bihurî de xwedî gelek helwestên li dijî koçberan, antî Îslamî û yekîtiya Ewropayê bûn û di dema kampanya û xebatên xwe yên siyasî de gelek caran retorîka xwe ya li dijî koçberiyê bi kar anîn.
Polîtîkayên ji bo sînordarkirina pêşwazîkirina koçberan û dersînorkirina penaxwazan tenê bi hikûmetên rastgir ên Ewropayê re sînordar neman, ji ber ku biryarên hikûmeta Danîmarkayê yên li aliyê çep tên hesabkirin, gelek caran bi nîqaş in. Hikûmeta Kopenhagê niyeta xwe ya vegerandina hejmareke mezin ji penaxwazan bo welatên xwe eşkere kir û heta li ber çavan e ku navendên penaxwaziyê li welatên sêyem damezrînin, ku koçber serî li penaxwaziyê didin û li benda erêkirinê ne, bêyî ku garantî hebe ku eger serî li penaxwaziyê bidin dikarin li Danîmarkayê bên bicîh kirin
Helbet wêneya berê ne ji bo boyaxkirina dîmeneke “rastgir” e ku li ser parzemîna kevin daliqandî ye, nemaze bi paşveçûnên dubare yên partiyên rastgir li çend welatan di van demên dawî de di encama tawanên wan ên bi rêvebirina nebaş a krîza Corona û encamên wê ji aboriyên Yekîtiyê re. Ev vegotineke xwe ya cuda heye ku di vê kaxezê de ne bi mijara me re têkildar e
Tirkîye.. Endamtiya YE’yê wekî din…
Welatên din jî ji bo komkirina hin destkeftiyan, an jî ji bo ku li dijî polîtîkayên welatên din nerazîbûna xwe diyar bikin koçber weke çarşefa zextê bi kar anîn. Di vê mînakê de senaryoya Tirkiyeyê tê dîtin, bi Enqereyê re destpêka sala bihurî ragihand ku wê sînorê xwe yê bi Yewnanîstanê re ji koçberan re veke ku dixwazin biçin YE’yê. Di navbera her du welatan de bi deh hezaran kes herikîn eqlên cuda yên sînor û di encama vê pêngavê de nîşaneyên krîza dîplomatîk a di navbera Tirkiye û Yekîtiya Ewropayê de dest pê kir
Ji bo Tirkiyeya wê demê YE di warê koçberiya li ser axa xwe de pabendiya xwe bi vê yekê re nedidît. Hikumeta Recep Tayyîp Erdogan, Ewropiyan sûcdar kir ku ew bi peymanên hevpar re li hev nakin û di nav de ji bo ku Tirk ji vîzeya turîstîk bên veqetandin derbasî xaka Yekîtiya Ewropayê bibin.
Dîmenên ku ji aliyê çapemeniya navneteweyî ve hatine belgekirin, tevî Mehajer News a li ser sînorê navbera Tirkiye û Yewnanîstanê, di hişê şopdarên dosyayê de hînê teze ye. Şahidiyên koçberan ên Sûriye, Iraq, Filistîn û yên din ku li wir bûn, behsa serkutkirina wan ji aliyê her du aliyan ve hate kirin, ku gelek birîndar an dema ku hewl didan derbasî Yûnanistanê bibin an jî dema ku hikûmeta Tirk biryar da ku wan dîtinan li ser sînorên xwe bi dawî bike û hemû koçberan vegerîne herêmên ku jê hatine.
Yewnanîstan yek ji welatên destpêkê bû ku Tirkiye sûcdar kir ku penaber û koçberan weke çarçoveyeke zextê ji bo qezencên siyasî bi kar tîne. Welatên Ewropayê piştre bang li Tirkiyeyê kirin ku peymana koçberiyê ya di sala 2016 ‘an de bi YE re îmze kiriye, ku beşek jê qala pêşîgirtina li koçberiya ber bi Ewropayê ve tê kirin û yên serlêdanên penaberiyê yên li Yewnanîstanê red dikin, ji nû ve bistîne.
Qibris, giraveke Deryaspî ku endamê Yekîtiya Ewropayê ye, Tirkiye jî sûcdar kir ku kaxezeke koçberiyê qebûl kiriye da ku zextê li ser perestgehê siyasî yê qels ê giravê bike. Lefkosiya di çend bûyeran de ragihand iye ku Tirkiye koçberan di ser deryayê re dişîne beşa Tirkî ya giravê (bakur) ku koçber di ser xeta di navbera her du aliyan de ber bi aliyê Ewropayê ve derbas dibin
Fas , Spanya û Polîsario Û qûrbanî jî koçber in.
Dîmeneke din a li ser sînorê Ewropayê “şok” bû, vê carê li Bakurê Afrîkayê bi taybetî li herêma Ceuta ya li bakurê Fasê di bin kontrola Spanyayê de ye. Piştî ku rayedarên Fasê kontrola xwe ya li ser herêmê kêm kirin, bi hezaran kesî sînorê bejahî yê YEKÎTIYA Ewropayê bi Afrîka û Fasê re ava dike, di navbera dorpêçê de derbas bûn.
Bûyer piştî resepsiyona Spanyayê ya serokê Eniya Polîsario Îbrahîm Ghalî ya li ser axa xwe, ku tê îdîakirin tedawiya tibî lê tê kirin. Vê Fasê ku nerazîbûna xwe ya li hemberî vê pêngavê nîşan da û Spanya sûcdar kir ku dest li karên navxweyî yên welêt werdide.
Ji aliyê xwe ve Spanyayê bikaranîna kaxeza koçberan a fasê ji bo zextê li wê û Yekitiya Ewropayê ji bo dawîliyên siyasî şermezar kir. Serokwezîrê Spanyayê Pedro Sánchez wê demê serdana her du sînorên sînor ên bi Fasê re kir û soz da ku wê bi hemû awayî sînorên xwe biparêzin û di heman demê de dostaniya welatê xwe ya bi Fasê re
Li benda dawîbûna gotûbêjên di navbera her du welatan de, hin hezar û 200 koçber niha li Ceuta ne, her wiha bi sedan ji pêşiyên wan ên ji netewên cuda li Melilla, di şert û mercên jiyanê yên dijwar de, bi berdewamî hewil didin ku rêyên gihîştina anakêşiya Spanî bibînin. Li gorî peymanên ku beriya niha di navbera Rabat û Madrîdê de hatin îmzekirin, hemû koçerên Fasê dikarin bên veqetandin, lê belê biryara Qralîteya Fasê ya girtina sînorên xwe di encama pandemîka Korona de rê li ber bicihanîna wê bendê vedike.
Cezayên Belarûs û Ewropayê Sînorên xwe ji koçberan re vedikin?
Ji xwe dîmen ji nû ve dest bi şekilwergirtinê kir, lê vê carê li ser sînorê rojhilat ê Yekîtiyê. Belarûsê ragihand ku li dijî cezayên Ewropayê yên li hemberî Belarûsê (bi zorê balafireke sivîl daket Mînskê ji bo girtina rojnamevanekî mûxalîf ê di balafirê de), sekinandina peymanên li dijî neqanûnî yên koçberiyê yên bi Yekîtiya Ewropayê re.
Lîtvanya ku yek ji sê Komarên Baltik ên endamê Yekîtiyê ye, ditirsiya ku rayedarên Belarûsê sînor ji koçberan re vekin. Rayedarên Lîtvanyayê ragihandin ku niha li Belarûsê zêdetirî 1000 penaberên Iraqî hene û diyar kirin ku tirsa wan hemûyan heye ku xwe bigihînin wan û li wir penaberiyê bixwazin
Wezîrê Karên Derve yê Lîtvanyayê Gabrîelîûs Landespergîs, Belarûs sûcdar kiribû û got, “Penaberan li dijî Yekîtiya Ewropayê weke çekekê bi kar tîne. Belarûs bi rêya ajansên turîstîk ên xwedan dewlet ji Bexda yan jî Stenbolê koç kirine û şandine sînorê Lîtvanyayê, beşdarî “êrîşa hîbrîd a li dijî Ewropayê” bûbû.
Kanî : deutsche welle
